روش‌های کاهش ازدواج کودکان

راهکارهای اساسی پیشگیری از کودک همسری

براساس بررسی های آماری و پژوهش های میدانی صورت گرفته، پدیده ازدواج کودکان یا همان کودک همسری در کشورمان بیشتر در استان های سیستان و بلوچستان، خراسان و خوزستان به وقوع می پیوندد که با توجه به نرخ بالای این آسیب اجتماعی در آن مناطق، تلاش بیشتر و گسترده تر نهادهای غیردولتی (ان جی اُ ها) را جهت آموزش های مستمر در محلات کم برخوردار آن استانها می طلبد.

تعریف کودک همسری

ازدواج کودکان به ازدواجی رسمی یا غیررسمی گفته می‌شود که یکی یا هر دو طرف ازدواج زیر ۱۸ سال داشته باشند. ازدواج در سن کودکی یعنی فراموشی بازی و مطالعه مانند سایر کودکان و برعهده‌گرفتن وظایف مادری و خانه‌داری. کلمات “کودک” و “ازدواج” گاهی اوقات باتوجه به انواع فرهنگها و جوامع متفاوت تفسیر می شوند. اما تعریف شناخته شده بین المللی از کودک به “هر انسانی با سن زیر 18 سال” اشاره میکند. این همچنین تعریف قانونی است که در بیشتر مناطق جهان به کار رفته است. اما ممکن است در بسیاری کشورها که متاسفانه برخی از مناطق کشور ما هم از آن مستثنی نیست، سن ازدواج خیلی کمتر از این باشد.

کودک همسری به مثابه کودک آزاری

باتوجه به تعریف ساده بعمل آمده از ماهیت کودک همسری، در کمترین نتیجه گیری ممکن به تشابه کلیه ابعاد این پدیده با کودک آزاری پی می بریم. با توجه به تعدد جغرافیای فکری و فرهنگی در کشور متاسفانه در برخی استانها همچنان شاهد این موضوع هستیم. علیرغم تلاشهای وافر فعالان مدنی و اجتماعی جهت آگاهسازی عمومی پیرامون مبجث کودک همسری در کشور و تلاش در جهت برهذرداشتن خانواده ها از چنین انتخاب ها و اقداماتی، همچنان با این پدیده مواجهیم.

البته مسلما باتوجه به بعد جغرافیایی وسیع کشور خصوصا در مناطق کم برخوردار آن، میزان آموزش ها و اطلاع رسانی های فراگیر ملی که پیوسته و نهادینه ساز باشد کم بوده است که باتوجه به استمرار وجود این پدیده اجتماعی، نیاز به تهمیدات قانونی و آموزشی بیشتر در کشور (خصوصا در استانهایی که نرخ کودک همسری در آنها بیشتر می باشد) وجود دارد.

در کدام استانها نرخ کودک همسری بالاتر است؟

براساس بررسی های آماری و پژوهش های میدانی صورت گرفته، پدیده کودک همسری در کشورمان بیشتر در استان های سیستان و بلوچستان، خراسان و خوزستان به وقوع می پیوندد که با توجه به نرخ بالای این آسیب اجتماعی در آن مناطق، تلاش بیشتر و گسترده تر نهادهای غیردولتی (ان جی اُ ها) را جهت آموزش های مستمر در محلات کم برخوردار آن استانها می طلبد.

برای مقابله با کودک همسری چه باید کرد؟

1- بررسی و یافتن دقیق موارد منجر شده به کودک همسری جهت قراردادن دیده بان اجتماعی اعم از مددکار اجتماعی و یا روانشناس آموزش دیده در این خصوص جهت پرداختن به فرد مورد نظر در ابعاد اجتماعی و روانشناختی مورد نیاز. قابل به ذکر است باتوجه به چندوجهی بودنِ پروسهء بلوغ در کودکان و نوجوانان، بنابراین نیاز مبرم به همراهیِ دیده بانان اجتماعی فعال در حوزه های مختلف یاورانه متمرکز بر این موضوع می باشد.

2- توجه به پیمان نامه حقوق کودک: آنچه در کشور ما لازم و ضروری به نظر می رسد، اصلاح قانون به نحوی است که متن پیمان‌نامه حقوق کودک و سن ۱۸ سالگی مبنا قرار گیرد. لازم به یادآوری است که ایران در سال 1373 پیمان‌نامه حقوق کودک را پذیرفته است اما در روند اجرایی شدن مفاد پذیرش شدهء آن نیاز به عزمی شایسته و تلاشی بایسته در سطوح مختلف اجتماعی صورت گیرد تا بتوانیم موازین پیمان‌نامه حقوق کودک را هم به عموم جامعه آموزش دهیم و هم به نهادینه سازی شدن محتوای آن کمک کنیم.

3- اطلاع رسانی مبتنی بر پیشگیری به همت رسانه های جمعی: با توجه به اینکه هر بار از طریق اطلاع رسانی های صورت گرفته توسط تعدادی رسانه ها در خصوص احتمال وقوع کودک همسری در فلان شهر و بهمان منطقه و محله، صرفا برای مدتی آن ازدواج به تعویق می افتد و به محض فراموش شدن مجددا از سر گرفته می شوند، لذا آسیب پذیر بودن و بی اثر بودن این مدل اطلاع رسانی ها به وفور دیده شده است لذا شایسته است رسانه های جمعی با دستور کار واحد از حیث موضوع بصورت پیگیرانه با هدف پیشگیری از وقوع کودک همسری تا حصول نتیجه قطعی (منتفی شدن تصمیمات و اقدامات مربوطه) دست از فعالیت برندارند.

چند راهکار برای جلوگیری از ازدواج کودکان

در سمینار ازدواج کودک موضوعاتی همچون سن ازدواج، سن بلوغ، آسیب‌های اجتماعی کودک در مناطق حاشیه و چند راهکار برای جلوگیری از ازدواج کودکان توسط کارشناسان مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در سمینار ازدواج کودک که توسط جمعیت امام علی(ع) در دانشگاه علم و صنعت تهران برگزار شد، عاطفه جعفری، کارشناس ارشد حوزه کودک معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری، با اشاره به استانداردهای بین‌المللی ازدواج کودک در دنیا، گفت: ازدواج کودک مغایر با حق شنیده‌شدن کودکان، حق جسمی، عاطفی و روانی کودکان است؛ به طوریکه در “میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی” که در سال ١٣٥٤به آن پیوستیم،به آن اشاره شده و با در نظر گرفتن حق ازدواج برای تمامی زنان و مردان، حداقل سن برای این موضوع معین شده‌است.

وی در ادامه به اسناد تفسیری کمیته حقوق بشر (شماره 19) اشاره کرد و گفت: این سند حداقل سن ازدواج را تعیین نکرده ولی بیان کرده که کودک باید آزادانه تصمیم بگیرد و طبق اسناد تفسیری، دولت اقدامات پیش‌گیرانه و ترویجی اتخاذ کند که از رویه‌های سنتیِ مغایر با سلامت از جمله ازدواج کودکان جلوگیری شود.

جعفری ادامه داد: در سند سوم کنوانسیون بین‌المللیِ حقوق کودک نیز حداقل سن ازدواج تعیین نشده و اشاره ای به ممنوعیت ازدواج کودکان ندارد.

این کارشناس ارشد حوزه کودک معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده افزود: کمیته‌ حقوق کودک برای اولین بار ازدواج کودک و حداقل سن ازدواج را تعیین کرد و طبق بند 19 در سال 2014 ازدواج زیر 18سال را ازدواج زود هنگام و اجباری دانست.

بهشید ارفع نیا، وکیل پایه یک دادگستری در ادامه این همایش از دیدگاه حقوق داخلی و قانون مدنی به ازدواج کودکان پرداخت و گفت: سن بلوغ به سنی گفته می‌شود که فرد از نظر جنسی بالغ شده‌باشد و آماده‌ تولید مثل شود.

وی افزود: در فقه امامیه، سن بلوغ 9سال قمری برای دختران و 15سال قمری برای پسران ذکر شده‌است. رشید بودن پسر و دختر سنّی است که مصلحت خود را تشخیص داده و اراده‌ی آن‌ها تاثیرگذار باشد.

در ادامه همایش علی کاظمی، مشاور معاونت حقوقی و قضایی قوه قضاییه نیز در پاسخ به نفی ازدواج کودک اظهار کرد: عده‌ای موافق با ازدواج کودک هستند و نمی‌توانیم دیدگاه آنان را نادیده بگیریم. باید تبیین عقلانی از شرایط کرد تا بتوان قانون وضع کرد. ما با خرده فرهنگ‌هایی مواجه هستیم که ازدواج کودک را خوب هم می‌دانند؛ مثلا آمار طلاق در سال 90 ،15% بود و این آمار در کسانی که زودتر ازدواج می‌کردند،به 6% می‌رسید.

وی ادامه داد: از دیدگاه اسلام هدف از ازدواج رسیدن به آرامش است و سن ازدواج باید به گونه‌ای تعریف شود که طرفین بتوانند آرامش را برای هم تعریف کنند.

کاظمی سپس نوع ازدواج‌های کودکان را به پنج دسته تقسیم کرد و گفت: ازدواج موقت، ازدواج دائم غیررسمی، ازدواج دائم رسمی که بر پایه‌ی قانون است، ازدواج دائم غیررسمی که موضوع مورد مناقشه بیش‌تر بر سر همین مدل از ازدواج کودک است و همچنین نامزدی کودکان از انواع ازدواج کودک محسوب می شوند.

مشاور معاونت حقوقی و قضایی قوه قضاییه ادامه داد: طبق قانون فعلی ایران، دختران بالای 13سال و پسران بالای 15سال می‌توانند ازدواج کنند که تناقض‌هایی با سایر قوانین کشور دارد؛ مثلا کودکان نمی توانند حساب بانکی باز کنند پس اگر ازدواج کنند نفقه را چه‌کار کنند؟ یا این‌که کودک زیر 15سال امکان حضور در دادگاه را ندارد و کودک نمی‌تواند اموالش را تا 18سالگی در اختیار داشته باشند.

وی هم‌چنین اظهار کرد: ازدواج در کودکی در روزگار ما با توانایی پسر و دختر امروزی ارتباط ندارد؛ زیرا افراد حتی تا سن 25سالگی تحت حمایت خانواده هستند و شغل ندارند به همین دلیل،برخی افراد تا 25سالگی هم کودک محسوب می‌شوند.

مدیرعامل جمعیت امام علی در ادامه در خصوص شرعی‌بودن ازدواج در سن پایین گفت: در این زمینه که آیا ازدواج پدیده‌ای شرعی است؟ به نظرم ازدواج در سن پایین فرقی با زنده به گور کردن انسان ندارد. تمام زندگی حال و آینده‌ی او تحت شعاع این امر قرار می گیرد و از بین می‌رود. در فرانسه ازدواج زیر 18 سال ممکن نیست و ازدواج زیر این سن، اخلال در نظم عمومی محسوب می شود.

رحیمی ادامه داد: آسیب‌های اجتماعی کودک در مناطق حاشیه بسیار زیاد است و هزینه‌ آن به جامعه تحمیل می‌شود که به ابعاد اجتماعی آن کمتر از ابعاد فقهی پرداخته شده‌است.هر کسی می‌تواند طبق آیین خودش عمل کند اما وقتی این امر موجب اخلال در نظم عمومی شود چه طور؟.

ارفع‌نیا نیز اظهار کرد: چطور بدون در نظر گرفتن حداقل سن می‌توان گفت که پدر اجازه‌ی ازدواج می‌دهد؟ باید برای افراد در معرض ازدواج توسط کسی که ازدواج موفق داشته، آموزش صورت گیرد.

کاظمی نیز اصل دهم قانون اساسی را تشریح کرد و گفت: طبق این اصل، نکاح یکی از احکام اسلامی است که سنگ بنای جامعه را تشکیل می‌دهد و باید در تکریم آن بکوشیم. مسائل ازدواج به نظم عمومی هم مربوط می‌شود. اگر مواردی باشد که نظام حقوقی این موارد را به رسمیت نشناخته، ازدواج را انجام نخواهیم‌داد. در قوانین بین‌المللی جنبه‌ عمومی ازدواج کودک مطرح است اما در کشور ما جنبه‌ شخصی بیش‌تر در نظر گرفته‌شده است.

وی در ادامه به ارائه چند راهکار پرداخت و گفت: برای جلوگیری از ازدواج کودک نیاز است تا یکنواخت‌سازی سن کودک به وجود بیاید و تحصیل اجباری در مسیر آموزش باشد. در مرحله‌ ازدواج نیز باید به صورت مددکاری صورت بگیرد؛ این درحالیست که در حال حاضر برای بعضی مناطق حاشیه تنها دو مددکار داریم.

مدیرعامل جمعیت امام علی نیز اظهار کرد: یکی از مسائلی که در حاشیه‌های شهر با آن مواجهیم، مسئله تجاوز است. یک دانش‌آموز 9 ساله در زنجان توسط معلمش مورد تجاوز قرار گرفت، با پیگیری جمعیت حکم برای معلم صادر شد که دو سال تبعید و چند ضربه شلاق بود. بعد عنوان شد که دختر خودش میل به رابطه داشته است در صورتی که اگر خودش هم مایل بود معلم باز هم محکوم بود؛ زیرا مصلحت بچه تشخیص داده نشده‌ است.