از قاچاقچیان آثار باستانی پیشنهاد ساخت فیلم داشتم!

به گزارش نازک نارنجی به نقل از روابط عمومی موزه سینما، نخستین برنامه «فیلمواره چشم هفتم در میراث» توسط موزه سینما با همکاری شورای بین المللی موزه ها (ایکوم) با نمایش مستند «معمای تخت جمشید»، عصر روز گذشته ( ۹ دی ماه) در موزه سینما برگزار شد.

پژمان مظاهری پور، کارگردان این اثر در ابتدای صحبت های خود گفت: فیلمی که مشاهده کردید از مجموعه ایران باستان است، که سال ۱۳۹۶ تولید آن آغاز شد و تا سال ۱۴۰۰ مراحل تحقیق و تدوین آن به طول انجامید. کار پژوهشی این اثر زیر نظر دکتر رزمجو انجام شد. فیلم نخست از این مجموعه در ارتباط با شروع کاوش ها و تا جنگ جهانی دوم را دربرمی گیرد. فیلم دوم نیز درباره کاوش در تخت جمشید است که مربوط به اهمیت زنده یاد علی سامی، نخستین باستان شناس ایرانی است که در بنیاد تخت جمشید شروع به کاوش کرد.

او ادامه داد: در این فیلم همچنین به فعالیت های مرمت و حفاظت ایتالیایی ها پرداخته شده است که همین امر به شناسایی نقش هایی همچون «بارعام خشایار شاه» منجر شده است که امروزه در موزه ملی ایران نگهداری می شود. پایان فیلم دوم، مصادف با سال ۱۳۵۷ است و فیلم سوم، درباره مجموعه مطالعاتی است که شاهرخ رزمجو درباره برخی سازه های تخت جمشید، از جمله «کاخ تچر»، «کاخ زنان» و «کاخ سه دروازه» انجام داده است و همچنین به تحلیل و بررسی نقش بارعام که در ضلع شرقی کاخ آپادانا تخت جمشید می پردازد.

مظاهری پور درباره دشواری های ساخت فیلم مستند درباره مجموعه تخت جمشید و چالش های پیش روی خود، گفت: در ارتباط با کاربری بناهای تخت جمشید تا کنون فیلم های متعددی ساخته شده است؛ آثاری که به توضیح دوره هخامنشی مخصوصا دوره داریوش می پردازند و نحوه زیست آن دوره را بیان می کنند، اما کم تر پیش آمده که همکاران ما درباره تحلیل تاریخ باستان شناسی فیلمی بسازند. زمانی که من در حال ساخت این فیلم بودم، هم زمان «ارد عطارپور» هم در حال ساخت فیلمی درباره لوحه های بخش شمالی این مجموعه بود و فیلمبرداری ها به صورت هم زمان پیش رفت که اثر بی نظیری را ارائه کرده است.

او بیان کرد: من معتقدم تخت جمشید هنوز هم اسراری ناشناخته دارد که فاش نشده و جای کار بسیاری برای محققان و فیلمسازان دارد.

این مستندساز درباره تجربه شخصی خود در تولید این فیلم گفت: «معمای تخت جمشید» اثری بود که با فکر تولید شد و در حدود یک سال نگارش کار به طول انجامید. متن های فراوانی درباره تخت جمشید وجود دارد و تا کنون مطالعات زیادی روی آن صورت گرفته است. هنگام فیلمبرداری دقیقا می دانستیم که چه چیز می خواهیم. بخشی که بیش از همه به طول انجامید، تدوین بود که علت آن، به وجود جزئیات ناشی از تحقیقات مفصل ما بازمی گشت.

مظاهری پور افزود: دسترسی به مستندات تصویری بسیار سخت بود و ما از مراجع مختلف به آن ها دسترسی پیدا کردیم. برنامه پارس در قاب تصویر، در سال ۲۰۰۵ در کشور آلمان برگزار شد. آلمان ها به اثری آرشیوی در موزه فیلم مسکو در روسیه دست پیدا کرده بودند و من نسخه ای از آن را یافتم و این اثر تاکنون در فیلم های مختلفی استفاده شده است.

او ادامه داد: همچنین آرشیو پتک، اولین فیلمی است که قبل از کاوش ها و در سال ۱۳۱۰ گرفته شده است. این ها منابعی هستند که وجود دارند، اما دسترسی به آن ها بسیار دشوار است.

مظاهری پور درباره حساسیت های موجود درباره فیلمبرداری از مکان های تاریخی نیز گفت: فیلمبرداری در سایت ها و محوطه های تاریخی دشواری های فراوانی به دنبال دارد. در حالی که بسیاری از مردم به راحتی وارد این مکان ها شده و روی آثار باستانی یادگاری می نویسند. کار کردن در این فضاها به آگاهی از مسائل باستان شناسی، تاریخ و مرمت نیاز دارد که در نتیجه باعث می شود بتوانیم مسایل فنی را به درستی در اثر خود به کار بگیریم.

او ادامه داد: مستندهای باستان شناسی، وسیله ای برای دیده شدن فعالیت های مرتبط با باستان شناسی هستند. در واقع این حوزه، ویترین کشور ما به حساب می آید. محوطه و سایت های فراوانی در این کشور وجود دارد که گردشگری موجب تخریب آن ها می شود و حتی بسیاری از راهنمایان گردشگری آشنا نیستند تا برخورد درستی با این مجموعه ها داشته باشند و در این میان تلاش من ثبت این بناها است.

این فیلمساز در پاسخ به سوال مرجان حاجی رحیمی، کارشناس حوزه میراث فرهنگی مبنی بر تخریب محوطه های باستان شناسی، اظهار کرد: متاسفانه قاچاقچیان آثار باستانی، افراد زیرک و باسوادی هستند و حتی پیشنهاد ساخت فیلم درباره فعالیت های خود را به من داده اند، اما من هیچ وقت نپذیرفتم. درحال حاضر دوستان عزیزی در سالن هستند که در منطقه سیلک کاشان به کاوش می پردازند و در همراهی با مردم، به آن ها اجازه می دهند که در کاوش ها حاضر باشند. خوشحالم که جمعیت زیادی در سالن حضور دارند و مشخص است که اقبال به چنین آثاری بیشتر شده است. هر اندازه فرهنگ در جامعه ما  گسترش یابد، سبب می شود تا توهم وجود گنج در محوطه های تاریخی از میان برود.

مظاهری پور درباره فعالیت های جدید خود، گفت: درحال حاضر روی سری دوم مستند «ایران باستان» کار می کنم که یکی از فیلم ها، مربوط به تاریخ مطالعات سیلک و بخش دیگر در ارتباط با کاوش های جندی شاپور است که در سال ۱۳۹۵ و توسط دکتر یوسف مرادی به انجام رسید.

فرهاد ورهرام، مستندساز شناخته شده از جمله افراد حاضر در این نشست بود که در سخنانی گفت: در ایران نهادهای فرهنگی و موزه ها، مانند کشورهای دیگر باید از مستندسازان برای تولید فیلم های مرتبط با این حوزه دعوت کنند و  نیاز است تا برای این کار فرهنگی هزینه شود.

پژمان مظاهری پور در بخش دیگری از صحبت های خود بیان کرد: ۲۲ سال پیش که این حرفه را شروع کردم، به سخنی می توانستیم در سایت باستان شناسی کار کنیم. این حرفه به شدت ارتباط سختی با رسانه برقرار می کرد. اینکه امروز چنین جلساتی برگزار می شود نشان می دهد اعتماد میان حوزه باستان شناسی و رسانه ها برقرار شده است که اتفاق بسیار بزرگی به شمار می آید. با توجه به اقبالی که نسبت به این فیلم ها به وجود آمده ممکن است در آینده نهادهای گوناگون، بخشی از هزینه ها را برعهده بگیرند و در این خصوص جای امیدواری وجود دارد.

در ادامه حاجی رحیمی به کاوش های باستان شناسی در منطقه شوش اشاره کرد و مظاهری در این باره گفت: شوش در گذشته تپه ای بوده که به منظور یافتن آثار باستاتی شخم زده شده است. دمورگان این منطقه را به شیوه کار معدن کاوی، مورد کاوش قرار داده و به کف آن رسیده است. شیوه کار در این ناحیه گویای این موضوع بوده که چگونه تخریب ها صورت گرفته است. من معتقدم باستان شناسی کار شریف و بسیار مهمی محسوب می شود.

او درباره خروج آثار باستانی از کشور اظهار کرد: این آثار به هیچ وجه نباید از ایران خارج می شدند و من از وجود آن ها در موزه هایی نظیر لوور راضی نیستم، اما در هر صورت اینکه اشیاء باستانی در بخش ایران و با تعریف تاریخ ایران نمایش داده می شود، خوب است. بسیار دردناک است که ما باید آثار مرتبط با گذشته کشور خود را در جای دیگری از دنیا ببینم.

مظاهری پور با اشاره به انفعال سینما و تولیدات نمایشی کشور نسبت به تولید آثاری با موضوعیت باستان شناسی گفت: هنگامی که به باستان شناسی می پردازیم باید تحلیل را وارد کار کرده و درام به وجود آوریم. اگر بخواهیم به باستان شناسی و اسناد وفادار باشیم، باید به داده های علمی توجه کنیم.

او ادامه داد: در ایران تعداد زیادی محوطه و سایت تاریخی وجود دارد، اما سریال های تاریخی ما به آن نمی پردازند. علت این است که ایجاد درام در این زمینه، کاری سخت و دشوار است.

 در این برنامه، افرادی همچون فرهاد ورهرام، ارد عطارپور، مهدی باقری، محسن معصومی، فخرالدین سیدی و جمعی از علاقه مندان به سینمای مستند حضور داشتند.

انتهای پیام