زاینده رود و حیات بناهای تاریخی اصفهان
نازک نارنجی/اصفهان از آنجایی که اصفهان، یک شهر گردشگری است و پل های تاریخی آن، بخشی از میراث فرهنگی اصفهان را تشکیل می دهند، رونق گردشگری در اصفهان مستلزم جریان دائمی آب زاینده رود در بستر این رودخانه است.
اما موضوع باز و بسته کردن آب زاینده رود و تأثیرات آن بر سلامت پل های تاریخی اصفهان، همچنین امکان جریان دائمی آب در بستر رودخانه، و نیز مسئلۀ چرخش آب در بستر زاینده رود و پمپاژ مجدد آن و البته بسیاری پرسش های دیگر را از دو کارشناس حوزۀ مرمت بناهای تاریخی و نیز مهندسی آب جویا شدیم که در ادامه خواهید خواند.
شباهت اصفهان و ونیز در ایتالیا
محمود منشئی، پیشکسوت مرمت بناهای تاریخی دراین باره به نازک نارنجی گفت: وجودِ آب کم اما همواره جاری در بستر زاینده رود برای حفظ سلامت سازه های تاریخی بهتر است. پل های تاریخی اصولا با خاک رس و شیرۀ آهک و لویی ساخته شده است. این ملات در محیط های نم دار و مربوط، مستحکم تر می شده است. اکنون که آب مدام جاری و بسته می شود، این ملات مدام خشک و تر می شود و از بین می رود. ملات استحکام خود را با خشک شدن از دست داده و پودر می شود. به همین دلیل اگر محیط مقدار کمی نم دار و مرطوب باشد، برای حفظ سلامت پل های تاریخی بهتر است.
او با تأکید بر اینکه سازه های تاریخی اصفهان و سازه های تاریخی شهر ونیز در کشور ایتالیا از جهت نیاز به آب برای استحکام یابی، شبیه به هم هستند، بیان کرد: هرچقدر سطح آب های زیرزمینی کاهش پیدا کند، آیا چرخش آب در بستر زاینده رود و پمپاژ مجدد آن ممکن است؟ بناهای تاریخی آسیب بیشتری می بینند. طبق پژوهش های علمی در صورت بروز مشکل، بناهای تاریخی اولین قربانیان و آسیب دیدگان آن خواهند بود.
این مرمتگر در پایان خاطرنشان کرد: توجه داشته باشید که امروزه مرمت تخریب های جزئی نیز مشکل است. بنابراین مرمت آثار فرونشست به غایت دشوارتر خواهدبود.
معتقدم که جریان آب می تواند باز باشد
همچنین علیرضا دلال زاده، متخصص رشته مهندسی آب در این رابطه به نازک نارنجی گفت: من سال هاست معتقدم که رودخانۀ زاینده رود می تواند از پل چم آسمان تا سد آبشار زاینده رود با جریان کم، جاری بماند و با توجه به میزان بارش های مختلف، حجم آن قابل تغییر است. بعد از سد آبشار پساب وارد جریان رودخانه شده و به سمت پایین دست هدایت می شود.
او با بیان اینکه در مورد مسالح بناهای تاریخی تخصصی ندارد اما قطعاً خشک و تر شدن بستر رودخانه، مضرات بیشتری نسبت به جریان کم، اما پایدار آب دارد، افزود: سطح آب زیرزمینی در منطقه هایی چون پل های خواجو و سی وسه پل هم پایین رفته است، در حالی که پیش از این، سطح آب زیر زمینی در این مناطق بالاتر بود و همین مسئله فکر می کنم که مشکلاتی برای سلامت این بناها ایجاد می کند. البته من در این زمینه نظر زیادی ندارم.
این مهندس آب با اشاره به اینکه سال ها پیش در مورد بازگردانی و بازچرخانی آب، مطالعاتی داشته و در فراخوان مسابقه ای که سازمان آب در این مورد اعلام کرده بود، برگزیده شده است، اضافه کرد: آن روزها پروژه ای تحت عنوان بازگردانی و بازچرخانی آب مطرح شده بود. در این طرح، قرار بود که آب به حالت چرخش در بستر رودخانۀ زاینده رود پمپاژ شود و بازگردد. ابتدا هدف این بود که این طرح چرخشی اجرا شود اما ما با تحقیقات علمی خود این طرح را رد کردیم.
دلال زاده که معتقد است هر مقدار آبی که در ابتدای شهر اصفهان وارد شود، در حین مسیر حدود نیم مترمکعب آن، به داخل زمین نفوذ خواهد کرد، گفت: بنابراین در انتهای مسیر، آبی برای سیرکوله و پمپاژ کردن باقی نمی ماند. تنها راه جلوگیری از نفوذ آب به داخل زمین، نفوذناپذیر کردن بستر رودخانه است که اصلا توصیه نمی شود و خلاف منطق و علم است. بنابراین بهتر آن است که جریان آب طبق یک فرایند طبیعی حرکت کند و مقداری از آن جذب زمین شود.
او با بیان اینکه رودخانۀ زاینده رود از سرآب تا پای آب، تنها از ابتدای درچه و رو به روی آتشگاه تا پل شهرستان نفوذپذیری دارد و به دلیل همین نفوذ پذیر بودن، شهر اصفهان در حاشیۀ زاینده رود، با این عظمت ایجاد شده است، اضافه کرد: در گذشته، مردم اصفهان با حفر چاه های ۷ یا ۸ متری به آب می رسیدند. این در حالی است اگر آب در سایر مناطق مسیر زاینده رود، به داخل زمین نفوذ کند، دوباره به جریان رودخانه برمی گردد. به همین دلیل ما معتقدیم که آب زاینده رود ۲ تا ۳ مرتبه توسط مردم مصرف می شود.
این مهندس آب ادامه داد: در شهرهای لنجان و نجف آباد، آب دوباره به رودخانه بازمی گردد و در پایین دست هم اگر آب از محدودهٔ آب خوان خارج نشود، مجدداً به رودخانه بازمی گردد. آب، حتی در دشت برخوار هم با اختلاف زمانی زیادتری به رودخانه برمی گردد.
دلال زاده خاطرنشان کرد: اگر آب کمی هم در بستر زاینده رود رود رها شود، صرف نفوذ خواهد شد و مقدار کمی از آن عبور خواهد کرد؛ به همین دلایل است که من معتقدم جریان آب می تواند باز باشد.
او با اشاره به اینکه باز و بسته کردن زاینده رود بنا به اقتضائاتی انجام می شود که در شبکهٔ روابط مسئولان و چانه زنی های کشاورزان مطرح است، اظهار کرد: من نمی توانم ادعا کنم که این کار علمی و فنی باشد و به نظر می رسد که بیشتر بر اساس مصلحت اندیشی است. نمی شود به طور قطعی نیز ادعا کرد که این اقدام غیر علمی است. شاید کارشناسان سازمان آب، مستنداتی مبنی بر علمی بودن آن داشته باشند، اما متأسفانه تصمیمات و دلایل خود را به به طور شفاف برای ما بیان نمی کنند تا نظر آنها را ارزیابی و قضاوت کنیم.
انتهای پیام