آینده هوش مصنوعی در ایران

تا کنون سیاستمداران و پژوهشگران سیاسی بسیاری در مورد توسعه روزافزون و بی قاعده هوش مصنوعی هشدار داده و خطراتی را برای ورود آن به سیاست ترسیم کرده اند. «هنری کیسینجر»، وزیر اسبق امور خارجه آمریکا، از آن دسته پژوهشگرانی بود که دید مثبتی نسبت به ورود هوش مصنوعی به سیاست نداشت. او بر این اعتقاد بود در شرایطی که احتمال جنگ چین و آمریکا وجود دارد، هوش مصنوعی می تواند به یک تسلیحات دیجیتالی در دست قدرت های بزرگ تبدیل شود؛ سلاحی که به اعتقاد کیسینجر از بمب اتم هم مخرب تر خواهد بود، زیرا هیچ گونه تفکر و شعور انسانی پشت آن وجود ندارد. 

جهان سیاست، مانند بازی شطرنج است که مبتنی بر ارزیابی سناریوها و پیش بینی بهترین واکنش یا بهترین حرکت مهره ها است؛ اما شطرنج جهان سیاست، پیچیدگی بیشتری دارد؛ به نحوی که بازیگران زیادی با ترجیحات آشکار و نهان در آن شرکت دارند که رویکردهای اعلامی و اعمالی آن ها به ضرورت یکسان نیست؛ تغییرات درونی در سیاست کشورها ازجمله جابجایی قدرت و دگرگونی ساختار منابع رانت، روی استراتژی ها، تاکتیک ها و رفتار بازیگران اثر می گذارد و نهایت این که درک تمایز بین سیگنال (علامت دهی برای انگیزش خاص یا ایجاد باوری خاص)، اطلاعات و تحلیل در سیاست خارجی، دشوار است. پیچیدگی وقتی بیشتر می شود که برای اتخاذ سیاست خارجی مناسب باید تمامی این نکات در یک تحلیل مبتنی بر آینده پژوهی مدنظر قرار گیرد. در روش های آینده پژوهی، روش های شبیه سازی بر اساس هوش مصنوعی ، مدل سازی بازی ها و سناریونویسی، از نظر ارائه تصاویر محتمل آینده، اولویت بندی، تعیین پیشران ها، تشریح روابط علت ومعلولی و امکان طراحی مکانیسم سیاست خارجی، از قابلیت بیشتری برخوردارند. امروزه نرم افزارها و هوش مصنوعی رایانه ای امکان کاربست دقیق این ابزارهای تحلیلی برای طراحی و پیشبرد سیاست خارجی را بیشتر کرده است.

در راستای تعریف ذکر شده  کشورها برای پیش بینی وقایع به الگوریتم ها  به منظور تجزیه وتحلیل داده ها، پیش بینی وقایع و مشورت دادن به دولت ها روی می آورند زیرا هوش مصنوعی می تواند در زمینه های مختلفی در سیاست خارجی به  کشورها  جهت دانستن تک تک حرکات دیگر دولت ها  که ممکن است روزها، هفته ها یا ماه ها پیشتر پیش بینی آنها طول بکشد کمک کند تا  تعامل با دیگر دولت ها برقرار شود. مدیریت انتظارات عمومی در کشور دیگر، تصمیم گیری بر اساس سناریوسازی و تحلیل علائم دریافتی از سخنرانی ها و مواضع مقامات کشورهای دیگر ازجمله مهم ترین کاربردهای هوش مصنوعی در سیاست خارجی است.همچنانکه  چین  یک سیستم هوش مصنوعی جدید برای سیاست خارجی موسوم به «پلتفرم پیش ‏بینی و شبیه‏ سازی محیط ژئوپلیتیکی» ارائه داده که پس از تحلیل حجم ریادی از داده ‏ها، پیشنهادهایی در زمینه سیاست خارجی  برای  دیپلماتهای ارائه می کند.یا سامانه ی دیگر هوش مصنوعی که  مبتنی بر شبیه سازی بازی ها و تقابل های راهبردی است و از نرم افزارهایی چون مدل گراف برای حل مناقشات و نرم افزار تلفیقی برونو دی ماسکیتا بهره می­گیرد  یکی از مشاوران سیاست خارجی در ایالات متحده است که مدلی تلفیقی از بازی های بیزین برای تحلیل و تجویز در زمینه سیاست خارجی به منظور پیش بینی فرایندها و نتایج منجر به مذاکرات یا موقعیت های سیاسی منجر به درگیری، جنگ، توافق یا تجزیه وحتی برای موقعیت های تهدید و مذاکره یا احتمال جنگ در عرصه بین الملل، سیاست داخلی یا روابط متقابل اجتماعی و کسب وکار مورد استفاده قرار می گیرد و بازیگران، کنش های محتمل آن ها و ارزیابی های جاری، کوتاه مدت و بلندمدت از روندها، تاکتیک ها و باورهای ذینفعان بازی مورد تحلیل قرار می گیرند.

حتی می توان از هوش مصنوعی در حوزه های گوناگون زندگی اجتماعی، که به نوعی میدان عمل سیاست گذاری حساب می شوند، استفاده نمودبه طوری که در سیاست گذاری و مدیریت دولت و تاثیراتش می تواند به صورت بنیادی بوده و پیش فرض ها و شاخص هایی که با استفاده از آن ها وضعیت و کیفیت یک حکومت ارزیابی می شود را تحت تاثیر قرار دهد. به طور مثال انواع مدل های بهینه سازیِ توزیع یارانه ها، فهم شهروندان از عدالت و کارکردهای نهادهای نظام اقتصادی را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد و یا در مثال دیگر می توان به شاخص های مبارزه با فساد که یکی از شاخص های اندازه گیری حکمرانی خوب به حساب می آید، اشاره کرد که به صورت جدی تحت تاثیر استفاده از الگوریتم های جدید کشف فساد قرار می گیرند.

در بُعد اقتصادی تولید ناخالص ملی ایران با رشد هوش مصنوعی به سطح مطلوبی رسیده و یک روند صعودی با شیب بسیار ملایم در ده سال آینده خواهد داشت به طوری هم اکنون شرکت هایی که در زمینه دستیار هوشمند در ایران فعالیت می کنند ۱۰۴ عدد است که بیشترین فراوانی را در بین شرکت ها فعال در زیربخش های هوش مصنوعی دارد و کمترین فراوانی به تنها شرکتی که در حوزه کشاورزی دیجیتال فعالیت می کند،می باشد  بعد از حوزه دستیار هوشمند، اکثر شرکت ها نیز به ترتیب از فعالان حوزه خدمات دیجیتال، ذخیره سازی و تجزیه تحلیل داده، هوشمندسازی کسب وکار و فناوری اطلاعات و فضای سایبری هستند.به طوری که هوش مصنوعی می تواند تأثیرات مثبتی بر اقتصاد ایران چون:فزایش کارایی و بهره وری نیروی کار ،ایجاد صنایع جدید و فرصت های شغلی در زمینه های تحقیق و توسعه هوش مصنوعی و تجزیه وتحلیل داده ها،افزایش کیفیت زندگی شهروندان با ایجاد دسترسی آسان به اطلاعات و خدمات و افزایش رشد اقتصادی از طریق جذب سرمایه گذار خارجی و انتقال فناوری به داخل کشور داشته باشد.

از آنجایی­که طبق پیش بینی های انجام شده ، تا سال ۲۰۳۰ هوش مصنوعی در اقتصاد جهانی دارای ۱۵٫۷ تریلیون دلار سهم خواهد بود . از این سهم پیش بینی شده حدود ۶٫۶ تریلیون دلار از طریق افزایش بهره وری و ۹٫۱ تریلیون دلار نیز از طریق محل افزایش تقاضا برای محصولات و خدمات بهبود یافته بدست خواهد آمد.جمهوری اسلامی ایران نیز  در حوزه هوش مصنوعی فعالیت های زیادی از خود نشان داده به طوری که  رهبر انقلاب اسلامی از «هوش مصنوعی» به عنوان یک مسئله مهم و آینده ساز نام بردند و تأکید کردند که «این مسئله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به گونه ای عمل کنیم که ایران جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.»به همین جهت دانشگاه ها ایران از جمله:دانشگاه صنعتی شریف، امیر کبیر،دانشگاه تهران،دانشگاه علم و صنعت ایران،دانشگاه خواجه نصیر طوسی،دانشگاه شهید بهشتی،داشنگاه صنعتی اصفهان،دانشگاه شیراز،دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه اصفهان تفعالیت های چشمگیری در هوش مصنوعی انجام داده اند به طوری که بر اساس آمار پایگاه  نیچر ایندکس ایران رتبه سیزده با ۳۰۲۲۱ مقاله در بین  ۲۵ کشور برتر در مقالات علمی هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۰ کسب کرده است و چین با ۳۱۸ هزار و ۵۳۴ انتشار علمی رتبه نخست را دارد.

در بُعد کاربرد هوش مصنوعی در صنایع نظامی بنا بر تأکید گفته رهبر انقلاب جمهوری اسلامی ایران که فرمودند:” دنیا در آستانه نظم نوین است و وظیفه ایران حضور سخت افزاری و نرم افزاری در این نظم است“ارتش جمهوری اسلامی در جهت استفاده از هوش مصنوعی در حوزه هایی همچون خودروهای رباتیک، گلوله های توپخانه ای، شبیه سازها و پهپادها که جزو مهم ترین حوزه های کاربردی شدن این علم در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی است،حرکت نمود. نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران با استفاده از هوش مصنوعی و عملیاتی کردن آن توانسته به سوی طراحی و ساخت خهپادها(خودروهای هدایت پذیر از دور) با کاربردهای مختلف حرکت کرده است. نذیر، حیدر و کاراکال خودروهای هدایت پذیر از دور(خهپاد) تولید سازمان سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی زمینی ارتش هستند که هر کدام از آن ها کاربردها و ویژگی های خاص خود را دارند.همچنین نیروی زمینی ارتش یک مدل ثابت از گروهی از هواپیماهای بدون سرنشین مستقل شامل یک هواپیمای بدون سرنشین بزرگ و یک هواپیمای بدون سرنشین انتحاری کوچک را ساخته است که  هواپیماهای بدون سرنشین جدید می توانند با کنترل زمینی یا با استفاده از هوش مصنوعی بر اساس اطلاعات از پیش تعیین شده ذخیره شده در هواپیمای بدون سرنشین مادر کار کنند.

به طور خلاصه اقدامات کشور ایران در هوش مصنوعی: ایجاد مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، راه اندازی فناوری نسل پنجم در کشور و برنامه توسعه تدریجی آن، همکاری و مشارکت در ایجاد ابررایانه سیمرغ و ایجاد مرکز پردازش سریع در مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی در جهت استفاده محققان، پژوهشگران و دستگاه های حاکمیتی، انعقاد تفاهم نامه با برخی از دستگاه های اجرایی در ارتباط با شناسایی و پیاده سازی کاربردهای هوش مصنوعی در سایر بخش ها نظیر بخش کشاورزی و  توسعه سامانه پیش بینی زمانی و مکانی میزان شیوع کرونا در استان تهران با مشارکت ستاد کرونای تهران و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات می باشد.بر اساس برآوردهای انجام شده سالیانه حدود ۳۰۰۰ نفر در زمینه هوش مصنوعی در کشور فارغ التحصیل می شوند و بالغ بر ۵۰۰ عضو هیئت علمی هم در حوزه هوش مصنوعی در کشور فعال هستند.و در بخش کسب و کارهای داخلی هم ظرفیت ها و توانمندی های مناسبی  در بخش های نرم افزاری و خدمات وجود دارد.در ضمن حدود ۳۰۰ شرکت در سراسر کشور در حوزه هایی که به صورت مستقیم با هوش مصنوعی سروکار دارند، فعالیت دارند که البته عمده آنها در تهران فعال هستند.

هر چند اقدامات ایران در هوش مصنوعی در سطحی ملایم رو به رشد است اما توسعه آن در  داخل کشور ایران با چالش هایی چون  تحریم های فناوری، محدودیت های اینترنتی و افزایش قیمت تجهیزات همراه می باشد. این در حالی است که در جهان تکنولوژی همراه با هوش مصنوعی رو به رشد و توسعه است بگونه ای که فقط پس از ۴۰ روز مخاطبان چت بات ChatGPT  در دسترس عموم قرارگرفت و تعداد آن به ۱۰ میلیون کاربر رسید ویا  تعداد مخاطبین  برای اینستاگرام ۳۵۵ روز زمان برد.همچنین ضعف در همکاری های بین المللی، عدم وجود مرکز تحقیقاتی تخصصی در حوزه هوش مصنوعی، ارتباط ناکافی دانشگاه و صنعت و رویکرد مقاله محوری در دانشگاه ها به جای مساله محوری در حوزه هوش مصنوعی و عدم تمایل شرکت های بزرگ قدیمی و دولت برای استفاده از هوش مصنوعی از دیگر چالش ها می باشد.در نهایت اینکه عدم توجه به آموزش، هم در سطح آکادمیک و دانشگاهی و هم در زمینه افزایش مهارت های تخصصی منابع انسانی و نیروی کار  و مهم تر از آن هم افزایش آگاهی مدیران در زمینه هوش مصنوعی می باشد. زنگ خطر دیگر مقوله مهاجرت نخبگان و دانش آموختگان برتر کشور می باشد در این راستا با ارائه بسته های حمایتی ویژه توانسته اند از ۲۵ نخبه ایرانی،۲۳ نفر  را از دانشگاه های شاخص آمریکایی، اروپایی و استرالیا به کشور بازگردانند.

 اهداف کلان توسعه هوش مصنوعی برای تحقق چشم انداز در حوزه های پژوهش، قانون و مقررات، پذیرش، رشد اقتصاد، سرمایه گذاری، نیروی کار و زیرساخت پردازشی و ذخیره سازی برای انجام ۸۰ درصد از پژوهش های حوزه ی هوش مصنوعی در راستای رفع نیازهای فعلی و آینده کشور در یک محیط قانونی و با اخلاقی پویا و به کارگیری ۴۵ درصدی هوش مصنوعی در دولت وصنعت با سهم ۱۲ درصدی هوش مصنوعی در تولید ناخالص ملی با سرمایه گذاری ۸ میلیارد دلاری   در ۱۴۱۰ تبیین شده است که می تواند به نرخ اشتغال ۸/۱ درصدی در حوزه های مرتبط با هوش مصنوعی و تربیت حداقل ۶۰۰ هزار نفر متخصص در هوش مصنوعی منتهی شود. حتی توسعه هوش مصنوعی می تواند حداقل ۱۰۰۰ شرکت با حداقل درآمد سالانه ۱.۵ میلیون دلاری و ۱۰ شرکت بزرگ با حداقل ۵۰ میلیون دلاری ایجاد نماید .