امید زاینده رود در غبار بی تصمیمی؛ نجات گاوخونی شاید وقت دیگر! – خبرگزاری آنلاین | اخبار ایران و جهان

خبرگزاری آنلاین، گروه استان ها- ندا سپاهی: شعبه ۱۱۹ دادگاه کیفری دو شهر اصفهان آنلاین ماه امسال برای پرونده شکایت اداره کل حفاظت محیط زیست استان علیه مدیران حوضه آبریز زاینده رود و شرکت آب منطقه ای اصفهان مبنی بر احقاق حق و تأمین سهم آبه تالاب بین المللی گاوخونی که از فروردین ۱۴۰۲ در مراجع قضائی این استان در جریان بود، پس از بررسی ابعاد فنی پرونده توسط هیئتی از کارشناسان دادگستری و اساتید دانشگاهی، در نهایت رأی صادر کرد.

قاضی در رأی صادره به استناد مواد ۳۰۷ و ۳۰۸ آئین دادرسی کیفری به دلیل شخصیت حقوقی متشاکیان و همچنین دخیل بودن ادارات دولتی سه استان در خشکیدن تالاب، رسیدگی به پرونده را درصلاحیت دادگاه های کیفری دو تهران قرار داده است.

دادخواهی بی حاصل؟

اکنون پس از هفده ماه کش و قوس بر سر این پرونده و انتظار برای حصول نتیجه و احقاق حق پایداری سرزمین از طریق قانون، با صدور این رأی بیم آن می رود که دادخواهی برای نجات تالاب بین المللی گاوخونی همزمان با تغییر و تحولات مدیریتی در اداره کل محیط زیست اصفهان به حاشیه برود و با امید بستن به وعده های پوچ تکراری که پساب فاضلاب قطره چکانی داده می شود، رفته رفته در گذر زمان به فراموشی سپرده شود.

اما مدیرکل پیشین حفاظت محیط زیست اصفهان که برای تأمین نیاز آبی و حقابه قانونی تالاب گاوخونی طرح شکایت کرد به خبرنگار آنلاین می گوید: نکته مثبت پرونده این است که قاضی در رأی صادره به گزارش هیئت کارشناسان استناد کرده است و در هر دادگاهی که در تهران به این پرونده رسیدگی شود، قابلیت استناد به گزارش کارشناسان وجود دارد.

احمدرضا لاهیجان زاده که اکنون معاون محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست است، می افزاید: با وجود گزارش هیئت کارشناسی و رأی صادر شده در اصفهان، دیگر تصمیم گیری به مراجع قضائی در تهران برمی گردد و جلساتی که آنجا برگزار خواهد شد ما آنجا باز هم مراجعه می کنیم و حتماً این مساله را پیگیری خواهیم کرد که بتوانیم حکم متناسبی را بگیریم.

وی خاطرنشان می کند: قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب ها که در سال ۱۳۹۶ به تصویب رسید یک ابزار قانونی خوبی را در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار داد و بر اساس این قانون تعیین میزان نیاز آبی تالاب ها بر عهده سازمان محیط زیست و تأمین میزان آبی که محیط زیست اعلام می کند بر عهده وزارت نیرو است.

معاون محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست می افزاید: ما برای احقاق حق تالاب گاوخونی از این قانون استفاده کردیم؛ البته مکاتبات بسیار زیاد و جلسات متعدد با شرکت آب منطقه ای اصفهان داشتیم اما آنها کماکان بر همان روال گذشته اصرار داشتند و از این رو تصمیم گرفتیم قانون را اجرایی کنیم و علیه معاون وزیر نیرو، مدیر حوضه آبریز زاینده رود و مدیرعامل شرکت آب منطقه ای اصفهان شکایت کردیم که خوشبختانه شکایت مورد رسیدگی جدی دادستانی در استان قرار گرفت.

دلایل ارجاع پرونده تالاب گاوخونی به تهران

لاهیجان زاده با بیان اینکه قاضی پرونده به دلیل پیچیدگی مساله تصمیم گرفت که از طریق یک تیم کارشناسی موضوع را رسیدگی کند و سه نفر از متخصصان حوزه آب و کشاورزی و اساتید دانشگاه برای این امر انتخاب شدند، اظهار می کند: چند جلسه دادگاه تشکیل شد و کارشناسان نیز پس از دو سه ماه گزارش بسیار جامعی تهیه کردند و به قاضی پرونده دادند.

معاون محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست می افزاید: این گزارش منصفانه تهیه و نوشته شده اما چون متشاکیان شخصیت ملی محسوب می شوند و هر سه برای یک موضوع مورد شکایت قرار گرفتند، پرونده به تهران ارجاع شده است.

هستی و نیستی تالاب بر لبه پرتگاه بی عدالتی

به گزارش آنلاین، هیئت کارشناسان دادگستری در گزارش خود در پرونده تالاب گاوخونی با اشاره به نقش مهمی که این پهنه ۴۷ هزار هکتاری در تغذیه آبخوان و کنترل گردوغبار و افزایش رطوبت نسبی فلات مرکزی و تعدیل درجه حرارت و آب و هوای کویری مرکز ایران داشته و یکی از جاذبه های گردشگری ایران بشمار می رود، تاکید کرده اند که معیارهای ثبت تالاب ها در کنوانسیون بین المللی رامسر شامل منحصر به فرد بودن تالاب، وجود گونه های نادر و تنوع زیستی ارزشمند و حمایت در مراحل حساس چرخه گونه های جانوری است و از این رو حق مصرف و نیاز آبی تالاب بین المللی گاوخونی در کنوانسیون رامسر به عنوان مدرک قانونی معتبر به ثبت رسیده است و بنا بر این حق مصرف و نیاز آبی تالاب مشمول ماده ۱۸ قانون توزیع عادلانه آب بوده و حقابه قانونی تلقی می شود.

بر اساس مطالعات مشترک دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه شهرکرد، حداقل نیاز آبی زیست محیطی رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی ۳۱۳ میلیون مترمکعب در سال و بر اساس تابلو منابع و مصارف وزارت نیرو مصوب چهارمین جلسه شورای هماهنگی مدیریت حوضه آبریز زاینده رود و سیزدهمین جلسه شورای عالی آب کشور، کل حقابه زیست محیطی زاینده رود ۱۷۶ میلیون مترمکعب معادل ۱۳.۳۳ درصد از حجم کل حقابه های قانونی حوضه است؛ همچنین بر اساس مصوبه سی و یکمین جلسه کمیته راهبردی حقابه ها کل حقابه قانونی محیط زیست زاینده رود معادل ۳۱.۰۹ درصد کل حقابه های قانونی زاینده رود تعیین شده است.

در گزارش هیئت کارشناسان دادگستری آمده است: به استناد بند ۲ مصوبات سیزدهمین جلسه شورای عالی آب کشور کل حجم آب حاصل از آورد طبیعی حوضه زاینده رود و تونل کوهرنگ یک، شامل سد تنظیمی زاینده رود فقط به حق آبه داران، سهم آبه بران و محیط زیست رودخانه و تالاب بین المللی گاوخونی اختصاص می یابد و هیچ بخش دیگری از جمله صنعت و شرب نباید از آن برداشت کند و در صورت بروز خشکسالی و کاهش آورد رودخانه زاینده رود تحویل آب به بخش های فوق متناسب با کاهش آورد کاسته خواهد شد.

وقتی خون در رگ های گاوخونی می خشکد

کارشناسان در این پرونده آورده اند که به سبب کثرت فعالیت های انسانی و صنعتی و پساب های حاصل از حوضه آبخیز تالاب و نیز افزایش فرسایش و تولید رسوبات حاوی آلاینده های کشاورزی طی دهه های گذشته، فلزات سنگین به تالاب وارد و باعث آلودگی آن شده است به طوری که بررسی شاخص آلودگی نشان داده که در گردوغبار منطقه کادمیوم و روی در کلاس آلودگی بسیار بالا و مس، نیکل و سرب، منگنز، کروم و کبالت در سطح متوسط وجود دارد. خشک شدن کامل تالاب سبب می شود که این پهنه ۴۷ هزار هکتاری و اراضی پیرامون آن در آینده نزدیک به منبع اصلی ریزگردهای آلوده به فلزات سنگین تبدیل شود.

علاوه بر این خشک شدن تالاب منجر به از بین رفتن اراضی کشاورزی منطقه و بیش از یکصد هزار هکتار دشت های حاصلخیز درجه یک زاینده رود و نهایتاً پیشروی کویر می شود. این در حالی است که بنا بر گزارش کارشناسان خشکیدگی تالاب گاوخونی علاوه بر تشدید مشکلات محیط زیستی، سبب به خطر افتادن سلامت مردم منطقه و افزایش بیماری های چشمی، پوستی و تنفسی شده است ضمن اینکه تشکیل ذرات گردوغبار بر روی برگ اشجار و فضای سبز مانع از تنفس برگی و تعرق آنها شده و منجر به خشک شدن تدریجی درختان در مجاورت تالاب، شهر اصفهان و حتی بالادست شده و حتی باعث شده برخی از درختان بومی حوضه مانند چنار و کبوده و اشجار مثمر بومی در معرض انقراض قرار گیرند.

گاوخونی طی سه- چهار سال می تواند احیا شود

معاون محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: به واسطه همان شکایت اولیه، آذرماه سال گذشته برای اولین بار پس از ۱۰ سال آب از سد زاینده رود و رودشتین به سمت تالاب رهاسازی شد و این نکته بسیار مثبت این شکایت بود که اثبات کرد ادعاهای مطرح شده مبنی بر اینکه اگر آب را از رودشتین در فاصله یکصد کیلومتری تالاب رها کنیم، قطره ای به گاوخونی نمی رسد، واقعیت ندارد و نه تنها قطره ای آب در مسیر برداشت نشد بلکه تمام کشاورزان این منطقه به کمک ما آمدند تا آب به تالاب برسد.

مجری ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران می افزاید: آنها طی یک دهه اخیر شکاف هایی را در رودخانه ایجاد کرده بودند که باعث فرار آب می شد و ما اصلاً از این مطلع نبودیم، کشاورزان این را به ما گفتند که این دهانه ها باز است و خودشان با ماشین آلات کمک ما این ها را بستند که هر چه رها می شود به تالاب برسد و در آن مقطع ظرف ۲ هفته نزدیک به ۱۰ میلیون مترمکعب آب وارد تالاب شد.

لاهیجان زاده خاطرنشان می کند: با همان میزان آبی که آذر ماه گذشته طی یک نوبت رهاسازی به تالاب گاوخونی آمد، جمعیتی از پرندگان مهاجر به آنجا آمدند و این نشان می دهد که اگر آب به تالاب برگردد در مدت کوتاهی سه یا چهار سال تالاب می تواند احیا شود و آن خدمات اکوسیستمی خود را برگرداند.

سیلاب را پای حقابه تالاب ننویسیم

افزایش حجم برداشت ها در سرشاخه ها و کنترل نشدن آن ها سبب شده تا عملاً انتقال آب از سرشاخه ها و سرچشمه های رودخانه زاینده رود به تالاب گاوخونی منتفی شود و تأمین آب تالاب منحصر به روان آب ها و سیلاب های فصلی داخل استان اصفهان نظیر سیلاب های فصلی رودخانه شور دهاقان یا تخلیه مخازن زهاب شبکه های آبیاری در پایان توزیع آب کشاورزی شود.

سازمان حفاظت محیط زیست در راستای قانون حفاظت از تالاب ها، حقابه ها را تعیین کرده و وزارت نیرو مکلف به تأمین آن است اما گاهی نه تنها این میزان آب به سمت تالاب رها نمی شود بلکه سیلاب هایی را که در مسیر به تالاب می رسد، پای حقابه می نویسد در حالی که نباید این اتفاق بیفتد چون قطعاً گرد و غبار ناشی از خشک شدن تالاب به چشم خودمان می رود.

در این پیوند علی ارواحی متخصص زیست بوم های تالابی با اشاره به مساله تخصیص حقابه تعیین شده به تالاب ها، می گوید: سیلاب ها را نباید به پای حقابه تالاب نوشت در حالی که وزارت نیرو مدعی می شود که این مقدار حقابه را به تالاب داده در حالی که بخش زیادی از سیلاب است که وارد تالاب شده است. البته این ایرادی ندارد منوط بر اینکه سیلاب های فصلی که وارد تالاب می شود جدای از حقابه تالاب مورد محاسبه قرار بگیرد.

وی می افزاید: در گاوخونی بارها این اتفاق افتاده است، در بالادست آبی را به اسم حقابه تالاب گاوخونی رها می کنند، در مسیر این آب کاملاً از دسترس خارج می شود و گاوخونی بی نصیب می ماند، وزارت نیرو هم می گوید که حقابه را رها کرده است در حالی که آبی به تالاب نرسیده چون آب در مسیر توسط کشاورزان به بهره برداری می رسد، در واقع یک بخش از آب رها شده از بالادست به سبب تبخیر یا نفوذ عمقی از دسترس خارج می شود یک بخش دیگر هم توسط کشاورزان با پمپاژ مستقیم آب از رودخانه گرفته می شود، همچنین مسیرهای فرعی انتقال آب باز و دوباره آب از دسترس خارج می شود، عملاً بارها این اتفاق افتاده و آبی به عنوان حقابه به تالاب گاوخونی نرسیده است.

گاوخونی با ۶۰ میلیون مترمکعب در سال زنده می ماند

معاون محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست نیز در ادامه می گوید: انتظار ما از شرکت آب منطقه ای اصفهان این است که با یک برنامه زمان بندی مشخص و با دبی و حجم معین را در هر نوبت رهاسازی آب که برای کشاورزان انجام می شود برای تالاب هم پیش بینی کند و اگر با هر نوبت رهاسازی سهم آب تالاب داده شود، با همین وضع موجود که بارش ها کمتر از نرمال است به راحتی به طور متوسط در سال ما می توانیم حداقل ۶۰ میلیون مترمکعب آب را به تالاب برسانیم.

وی می افزاید: اگر بارندگی ها مناسب باشد و میزان آورد سد زاینده رود خوب باشد میزان آب مورد نیاز تالاب ۱۷۶ میلیون مترمکعب است که همیشه درخواست داریم.

مجری طرح حفاظت از تالاب های ایران تصریح می کند: با این عدد ۶۰ میلیون مترمکعب در شرایطی که بارش ها کمتر از نرمال است، ما سه هدف مهم را در تالاب گاوخونی دنبال می کنیم اولین هدف این است که تالاب بتواند رطوبت خود را حفظ کند که آنجا تبدیل به کانون گردوغبار نشود.

وی اضافه می کند: دومین هدف این است که بخشی از تالاب همیشه پرآب باشد و خدماتی نظیر مهاجر پذیری پرندگان که در فصل پاییز و زمستان اتفاق می افتد، از طریق این زیست بوم انجام گیرد و هدف سوم احیای خود گاوخونی است که با تأمین ۱۷۶ میلیون مترمکعب محقق می شود و ما باید بتوانیم به آن هدف برسیم؛ این یک مقداری برنامه ریزی بیشتری نیاز دارد و آن سناریوهای که وزارت نیرو در مطالعه اخیر خود تهیه کرده باید عملیاتی شود تا در بند شاخ کنار ۱۷۶ میلیون مترمکعب آب را ثبت شده داشته باشیم.

بیش از دو دهه از روند خشکیدگی تالاب بین المللی گاوخونی می گذرد، این تالاب علی رغم آنکه از نخستین تالاب های ثبت شده در کنوانسیون رامسر است و به منطقه حفاظت شده تحت مدیریت حفاظت محیط زیست ارتقا یافته اما در چنگال بی تدبیری اسیر شده که گویا زور قانون نیز به آن نمی رسد همانگونه که دادخواهی برای نجات آن به وقت دیگری موکول شده است.