چغازنبیل می تواند مثل تیم فوتبال بارسلونا محبوب شود!

به گزارش نازک نارنجی، پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه با همکاری مجله گیلگمش و خانه اندیشمندان علوم انسانی در نشستی که جمعی از فعالان گردشگری و میراث فرهنگی حضور داشتند، به معرفی «میراث جهانی چغازنبیل؛ ناگفته های زیگورات» پرداختند و از ظرفیت های پنهان آن و همچنین کم توجهی ها و کم لطفی ها به تاریخ نخستین اثر تاریخی ایران که در یونسکو ثبت جهانی شد، سخن گفتند. همچنین این نشست بهانه ای بود برای معرفی کتاب «بارقه کائنات: نگاهی بر میراث جهانی چغازنبیل» تالیف کامیار عبدی، باستان شناس.

نخستین میراث جهانی ایران؛ کم بازدیدترین جاذبه ایران

عاطفه رشنویی ـ مدیرپایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه در خوزستان ـ سخنانش را در این طور آغاز کرد: گله دارم که دوستانی از میراث فرهنگی در این جلسه حضور ندارند و ناگفته های جغازنبیل را نمی شنوند، چغازنبیل آنقدر راز دارد که اگر بخواهیم به آن بپردازیم شاید صد سالی طول بکشد. امیدوارم چشمان من مدیران را در این سالن ندیده باشد و آنها آمده باشند.

او ادامه داد: علاوه بر اینکه چغازنبیل به عنوان شهر جهانی قابل توجه است، به واسطه مصادیق تاریخی و طبیعی نیز قابل توجه است. این اثر فخر معماری و هنر آجر ایران است و اما به عنوان اولین میراث جهانی ایران، آنچنان که باید به جایگاه آن پرداخته نمی شود. متاسفانه چغازنبیل کم بازدیدکننده ترین میراث جهانی ایران است. با وجود تمام ویژگی های که دارد، اما هنوز نتونستیم از چغازنبیل برای همسایه دیوار به دیوار تا جامعه ذی نفعان کسب اقتصادی به وجود آوریم و تنها کسانی که درباره تاریخ ایران مطالعاتی دارند آن را دنبال می کنند. همین کمبودها باعث شد امروز با برگزاری نشست ناگفته های چغازنبیل برای آن کار شایسته انجام دهیم.

رشنویی بیان این که چغازنبیل آنقدر ظرفیت دارد و ناشناخته مانده است که می تواند در زندگی همه مردم ایران تحول ایجاد کند، با تاکید بر ضرورت حفاظت مردم محور در این محوطه باستانی، اظهار کرد: خوزستان در نوروز معمولا پرمسافر است، در عین حال که پرباران است، حال در آن روزها چغازنبیل تعطیل است ولی مردم انتظار دارند آن همه راه که تا چغازنبیل می آیند حتما آن را ببینند و وقتی می بینند محوطه تعطیل است عصبانی می شوند و واکنش نشان می دهند، درحالی که این تصمیم برای حفاظت پایدار آن  اثر گرفته شده است. ما احتیاج داریم مشارکت همه ذی مدخلان را در حفاظت اثر داشته باشیم.

مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل همچنین به کمبود زیرساخت ها در این محوطه جهانی اشاره کرد و گفت: بیشتر بازدیدکنندگان با کمبود زیرساخت مواجهند. حلقه مفقوده در گردشگری به ویژه در خوزستان و مهم تر از آن در این محوطه میر اث جهانی آن است که به اندیشه مدیریت مقصد نرسیده ایم. همه این مسائل دست به دست هم داده اند تا ما نتوانیم گردشگری پایدار ایجاد کنیم.

او افزود: در چغازنبیل۶۴۰ هکتار عرصه خشت و گِل داریم که از اولیه ترین ملزومات نگهداری در مضیقه است. سالهاست جزو میراث جهانی است، ولی اعتبار آن جزو چالش هاست.

رشنویی در پایان این سخنان اما یک خبر خوش داد و گفت: به دنبال ایجاد زیرساخت بازدید در شب چغازنبیل هستیم. اگر همه چیز خوب پیش برود تا قبل از نوروز شاهد بازدید غروب تا طلوع در چغازنبیل خواهیم بود.

گنجینه ای ناگفته از چغازنبیل

مجتبی گهستونی ـ فعال میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان ـ درباره گنجینه های طبیعی در منظر میراث جهانی چغازنبیل سخن گفت و اظهار کرد: میراث فرهنگی تنها در محدوده شهرستان شوش نبود که موجب شد نخستین کاوش های باستان شناسی در این منطقه انجام شود، بلکه میراث طبیعی این کهن شهر و به ویژه ظرفیت های نهفته در آن موجب شد تا نخستین اداره محیط زیست خوزستان هم در شوش شکل بگیرد.

او افزود: به همین دلیل منطقه حفاظت شده کرخه از سال ۱۳۴۹ در مجموعه مناطق چهار گانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران قرار گرفت. ذخایر ارزشمند جنگل ملی کرخه، در زمره مهمترین میراث طبیعی پیرامون مثلت جهانی قرار می گیرند. برخی از گونه های گیاهی این منطقه گز پده سریم، جاز، بید، لگجی، استبرق، مرغ، شبدر و جامعه غالب پوشش جنگلی را گیاه گز تشکیل می دهد و برخی از گونه های جانوری این منطقه گوزن زرد ایرانی، رودک عسل خوار، گرگ، گربه جنگلی، گراز، گربه وحشی، اردک مرمری، حواصیل زرد، لیکو خوزی، لیکو معمولی، میوه خور و… هستند. از گونه های خزنده منطقه حفاظت شده کرخه نیز می توان به لاک پشت برکه ای، لاک پشت فراتی، مار آبی، گرزه مار، مار جعفری و… اشاره کرد.

گهستونی گفت: منبع آبی منطقه رودخانه کرخه است که از وسط جنگل جریان دارد. البته نهرها و زهاب های اطراف نیز جزو منابع آبی منطقه به شمار می روند. وابستگی گاومیش به آب رودخانه و استفاده از جنگل برای گاومیش و گاو، مردم بومی را وابسته به این منطقه کرده است، به طوری که بخش عمده ای از درآمد اهالی از طریق بهره برداری از این منطقه به صورت مستقیم و غیرمستقیم به دست می آید. نکته مهم اینکه تا دهه ۳۰ شمسی دسته های ۳ تا ۵ تایی شیر ایرانی در این منطقه زندگی می کردند.

این فعال گردشگری، میراث طبیعی پیرامون چغازنبیل را «رخش خوزستان» توصیف کرد و افزود: مساحت منطقه حدود ۱۷۵۳۳ هکتار است. از این مقدار، مساحت پارک ملی ۴۱۰۰ هکتار است و جنگل های آن تنها باقی مانده جنگل های نیمه گرمسیری در کشور ایران هستند. درختان «پده» و «گز» و درختچه های «سریم»، «جاز»، «تمشک»، «استبرق»، «کهورک» و «لگجی»، «یونجه» و «گرامینه» بخشی از تنوع گیاهی منطقه محسوب می شوند. جنگل دز زیستگاه اصلی جانوران زیادی در جلگه خوزستان است که مهمترین آنها گوزن «زرد ایرانی» است که از گونه های نادر ایران و جهان به به شمار می رود.

او با طرح این پرسش که آیا ساکنان شهر دوراونتاش، گوزن را می شناختند؟ سخنانش را ادامه داد: گوزن زرد ایرانی پستانداری از خانواده گوزن است. گمان می رفت که نسل گوزن زرد ایرانی منقرض شده است تا اینکه در دهه ۱۹۵۰ گله ای از آن در خوزستان کشف شد. اینک گله هایی از گوزن زرد ایرانی به زادگاه نخستین خود در زیستگاه های پارک ملی و منطقه حفاظت شده کرخه و پارک ملی و منطقه حفاظت شده دز، تحت نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان بازگشته اند. علاوه بر آن گونه های جانوری با ارزش نظیر انواع پرندگان شامل «بلبل خرما»، «لیکو»، «دوراج» و… در این منطقه زندگی می کنند. از پستانداران با اهمیت منطقه «رودک عسل خوار» و «گربه جنگلی» را می توان نام برد.

گهستونی همچنین درباره طبیعت پیرامون چغازنبیل که در نوع کوچ گردی و حتی یکجانشینی تاثیرگذار بوده و شیوه ای از زندگی را از دیرباز به وجود آورده است، سخن گفت و افزود: روابط شخصی میان اعضای این جامعه بسیار نیرومند است و الگوهای رفتاری سنتی بر این روابط حاکم است. شیوه زندگی مردم عموماً غیر رسمی است و آداب و رسوم به ندرت دگرگون می شود. در این جامعه خانواده نهاد کانونی است که در روستاها و سایر نشیمن گاههای چغازنبیل سکونت داشتند.

بلد نیستیم خودمان را معرفی کنیم!

آرش نورآقایی ـ پژوهشگر و مؤلف گردشگری ـ درباره اهمیت و ضعف تولید محتوا در حوزه میراث جهانی چغازنبیل سخن گفت و اظهار کرد: اگر درباره تاریخ خشت و آجر دنیا صحبت کنیم چغازنبیل حرف های زیادی برای گفتن دارد، اثری که با قدمت ۳۲۰۰ ساله خود، چکیده تاریخ است.

او سپس با بیان این که در تولید محتوا لکنت داریم، به رتبه ایران در ثبت میراث فرهنگی اشاره کرد و افزود: هرچند ایران ۲۵ سال اثری را در یونسکو ثبت نکرد، اما حالا هم رتبه خوبی دارد و در جایگاه دهم ایستاده است، که البته بعضی ها این گزاره را با رتبه دهم گردشگری ایران اشتباه می گیرند، درحالی که چنین برداشتی اشتباه است. از سویی، تمام این آثاری که ثبت جهانی شده اند، هنوز منبع گردشگری هستند و به جاذبه گردشگری تبدیل نشده اند.

این راهنما و پژوهشگر گردشگری بحث خود را با این پرسش که چرا باید تولید محتوا داشته باشیم؟ ادامه داد و گفت: تولید محتوا صرفا به خاطر گردشگری نیست، بلکه بخشی از آن به خاطر نداشتن گفتمان در دنیاست، ما بلد نیستیم خودمان را در دنیا معرفی کنیم.

او سپس به سهم ایران در اسطوره شناسی دنیا اشاره کرد و افزود: در سطح بندی ها و رده بندی های جهانی از هیچ اسطوره ایرانی صحبت نمی شود و همین مسایل است که اهمیت تولید محتوا را بیشتر می کند.

نورآقایی ادامه داد: چغازنبیل اثر بسیار مهم ایران است، پایداری آن، مثل بیانیه سیاسی است. این بنا در زمان خود، یعنی ۳۲۰۰ سال پیش ۵۲ متر بوده است، درحالی که بلندترین ساختمان در دوره صفوی شمس العماره (در کاخ گلستان) بوده است. آندره گدار چغازنبیل را جادوی آجرکاری ایرانی می داند. حال برای این که چنین مکان پراهمیتی به مقصد گردشگری تبدیل شود، به تولید محتوایی متناسب با آن نیاز دارد.  

او اضافه کرد: یکی از محتواهایی که درباره چغازنبیل باید تولید شود «مالتی کالچرال» است. با خودتان فکر کنید چرا تیم بارسلونا مهم است؟ حتما که به خاطر ستاره هایش نیست، این باشگاه فوتبال این نکته را مدنظر قرار داده است که حتما از همه فرهنگ ها در باشگاه خود داشته باشد و بارسلونا خود را فراتر از اسپانیا می داند. همیشه این سوال را دارم چرا جاده ابریشم از بین تمام راه ها در دنیا مطرح تر است؟ چون مالتی کالچرال است و این نکته مهمی است که در تولید محتوا باید به آن توجه کنیم.

این پژوهشگر گردشگری همچنین بیان کرد: آنچه باعث می شود مردم به این میراث دلبسته شوند، مطالعه است.

نورآقایی گفت: حل مناقشات موضوع دیگری است که باید به آن توجه کنیم. تا درباره آن کتاب تولید نشود و کتاب نوشته نشود حل نمی شود. به خاطره جمعی خود رجوع کنید درباره آثار جهانی ایران چقدر کتاب تولید شده است؟ نه اینکه نباشد، کتاب های عامه فهم منظور است. سهم کویرهای ایران که بخش هایی از آن هم ثبت جهانی شده است، فقط ۵ کتاب است؛ کویرهایی که عبور از آن ها مهم ترین کار «سون هدین» ـ کاوشگر، جغرافیدان و سفرنامه نویس سوئدی ـ بوده است. یا درباره باغ ایرانی چقدر کتاب تولید شده است؟

در ادامه این نشست که در تالار فردوسی اندیشکده علوم انسانی برگزار شد، محمد یاری نیز از ضعف تولید محتوا در میراث فرهنگی ایران و همچنین پروژه دیجیتال سازی زیگورات سخن گفت.

چغازنبیل اوایل سال ۱۹۳۵ میلادی از سوی نیروهای شرکت نفت ایران و انگلیس در بازدیدهای هوایی شناسایی شد و پس از اطلاع هیأت باستان شناسی فرانسوی که در شوش مستقر بود، مورد توجه قرار گرفت. باستان شناسان فرانسوی نخست پنج فصل در سال های ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ و ۱۹۴۵ میلادی در چغازنبیل کاوش کردند. نتیجه این کاوش نمایان شدن چندین دیوار، بخشی از مسیرهای آب، بخش هایی از بنای زیگورات، تعدادی از واحدهای ساختمانی واقع درجنوب شرق محوطه مقدس، واحدهای معماری بین حصار دوم و سوم بود.

بیشترین کاوش هایی که به خواناسازی شهر دوراونتاش منجر شد، متعلق به ۹ سال فعالیت باستان شناسی و مرمت هیأت رومن گیرشمن است. او در ۹ فصل کاوش (۱۹۶۲-۱۹۵۱ میلادی) موفق شد بخش وسیعی از چغازنبیل را یعنی زیگورات، معابد، کاخ ها، واحدهای مسکونی و سه حصار با محدوده ای به وسعت ۱۰۰ هکتار را کاوش کند.

پس از آن، کاوش ها برای مدت طولانی و تا دهه هفتاد متوقف شد. در سال ۱۳۷۷ مهدی رهبر کاوش های مختصری انجام داد و سال ۱۳۷۸ دانشگاه ماینز به سرپرستی بهزاد مفیدی، فصل جدیدی از مطالعات باستان شناسی را با روش های نوین دنبال کرد.

انتهای پیام