سفته چیست؟

سفته، که در اصطلاح حقوقی به آن «فته طلب» نیز گفته می شود، یک سند تجاری مهم است که به موجب آن، صادرکننده به صورت کتبی تعهد می کند مبلغ مشخصی را در زمان معین یا هنگام مطالبه، به شخص معین یا حامل آن پرداخت کند. این سند، ابزاری کارآمد برای تسهیل معاملات، تضمین تعهدات مالی و اعتباری، و ایجاد پشتوانه در روابط تجاری و شغلی به شمار می رود. سفته، مانند چک و برات، از اسناد قابل انتقال است و نقش ویژه ای در سیستم اقتصادی و حقوقی ایران ایفا می کند.

با وجود رواج گسترده سفته در مبادلات روزمره و قراردادهای مختلف، بسیاری از افراد با تمام ابعاد قانونی، کاربردها و نحوه صحیح استفاده از آن آشنایی کافی ندارند. این ناآگاهی می تواند منجر به بروز مشکلات حقوقی و مالی برای طرفین شود. آموزش سامانه مودیان در درک صحیح از قوانین مرتبط با سفته، نحوه صدور، مندرجات ضروری، انواع آن، و تفاوت هایش با سایر اسناد تجاری، برای هر فرد یا کسب وکاری که با این سند سروکار دارد، حیاتی است. این راهنما به شما کمک می کند تا با جنبه های گوناگون سفته، از صفر تا صد، به طور کامل آشنا شوید و از بروز هرگونه چالش احتمالی جلوگیری کنید.

سفته بانکی چیست و چه نوع سندی است

سفته بانکی، که اغلب به اختصار «سفته» نامیده می شود، در واقع یک سند تجاری و نوعی تعهدنامه مالی است. بر اساس ماده ۳۰۷ قانون تجارت ایران، سفته سندی است که صادرکننده آن متعهد می شود مبلغی معین را در موعد مقرر یا به محض مطالبه، به شخص مشخص یا به حواله کرد او، یا به حامل سند پرداخت کند. این سند، ماهیت حقوقی قابل استناد دارد و در مراجع قضایی قابل پیگیری است. برخلاف تصور عمومی، سفته صرفاً یک برگه نیست؛ بلکه یک ابزار قانونی برای ایجاد تعهد و اطمینان در مبادلات اقتصادی و مالی به حساب می آید.

تاریخچه سفته به قرن ها پیش بازمی گردد، زمانی که بازرگانان برای جلوگیری از خطرات حمل و نقل پول، از اسنادی برای تعهد پرداخت در آینده استفاده می کردند. در ایران، این سند برای اولین بار در قانون تجارت مصوب ۱۳۰۴ به رسمیت شناخته شد. امروزه، سفته نه تنها به عنوان وسیله ای برای پرداخت بدهی ها و کسب اعتبار استفاده می شود، بلکه نقش مهمی در تضمین اجرای تعهدات، از جمله در قراردادهای استخدامی و مالی، ایفا می کند. این سند، به دلیل سهولت در دسترس بودن و هزینه پایین، به ابزاری محبوب در میان افراد و شرکت ها تبدیل شده است.

با این حال، لازم است بدانید که اعتبار تجاری سفته منوط به رعایت دقیق مندرجات قانونی آن است. اگر سفته به درستی تکمیل نشود و الزامات قانونی ماده ۳۰۷ قانون تجارت را نداشته باشد، از ماهیت سند تجاری خارج شده و صرفاً به عنوان یک سند عادی تلقی خواهد شد. این موضوع می تواند در زمان پیگیری حقوقی، مزایای خاص اسناد تجاری را از آن سلب کند. بنابراین، شناخت دقیق ارکان و الزامات سفته برای حفظ اعتبار و قدرت اجرایی آن بسیار مهم است.

مندرجات سفته

برای اینکه سفته از نظر حقوقی معتبر و قابل پیگیری باشد و بتوان از مزایای اسناد تجاری بهره مند شد، باید حاوی اطلاعات خاصی باشد که قانون تجارت آن ها را الزامی دانسته است. این مندرجات به دو دسته اجباری و اختیاری تقسیم می شوند. مندرجات اجباری ارکان اصلی تشکیل دهنده سفته هستند و عدم درج هر یک از آن ها می تواند اعتبار تجاری سند را مخدوش کند و آن را به یک سند عادی تنزل دهد.

مهم ترین مندرجات اجباری سفته عبارتند از:

• • مبلغ سفته:مبلغی که صادرکننده متعهد به پرداخت آن می شود، باید به صورت دقیق و هم به عدد و هم به حروف در سفته درج شود. این کار از هرگونه تغییر یا سوءاستفاده احتمالی جلوگیری می کند. معمولاً هر برگه سفته دارای سقف مشخصی برای مبلغ تعهد است که باید رعایت شود.

• • تاریخ صدور:تاریخ دقیق صدور سفته شامل روز، ماه و سال، باید به وضوح در سند قید شود. این تاریخ برای محاسبه سررسید و همچنین تعیین مهلت واخواست (اعتراض عدم تأدیه) اهمیت حیاتی دارد.

• • نام گیرنده سفته (ذی نفع):نام و نام خانوادگی شخص یا نام شرکت/موسسه که قرار است وجه سفته را دریافت کند، باید به طور کامل و مشخص نوشته شود. اگر این قسمت خالی بماند یا عبارت در وجه حامل درج شود، هر شخصی که سند را در اختیار داشته باشد، می تواند وجه آن را مطالبه کند. این موضوع می تواند ریسک های امنیتی را افزایش دهد.

• • تاریخ سررسید:تاریخی که صادرکننده متعهد به پرداخت مبلغ سفته در آن روز می شود، باید مشخص گردد. سررسید می تواند به صورت عندالمطالبه (به محض درخواست)، در تاریخ معین (با ذکر روز، ماه، سال)، یا پس از مدت معین از تاریخ صدور (مثلاً دو ماه پس از صدور) باشد.

• • امضا یا مهر صادرکننده:وجود امضا یا مهر صادرکننده سفته، رکن اصلی و نهایی برای اعتبار بخشیدن به این سند است. بدون امضا یا مهر، سفته هیچ گونه اعتبار حقوقی نخواهد داشت و قابل پیگیری نیست.

علاوه بر موارد فوق، ممکن است مندرجات اختیاری دیگری نیز در سفته درج شود که به توافق طرفین بستگی دارد، اما عدم وجود آن ها به اعتبار تجاری سفته لطمه ای وارد نمی کند. رعایت دقیق این نکات در زمان تنظیم سفته، ضامن حقوقی طرفین و جلوگیری از اختلافات آتی خواهد بود.

انواع سفته

سفته، با وجود فرم یکسان، می تواند بر اساس نحوه تکمیل و هدف از صدور، انواع مختلفی پیدا کند که هر یک کاربردها و پیامدهای حقوقی خاص خود را دارند. شناخت این انواع برای جلوگیری از سوءاستفاده ها و استفاده صحیح از این سند تجاری ضروری است.

سفته سفید امضا

سفته سفید امضا به سفته ای گفته می شود که تنها امضا یا مهر صادرکننده در آن درج شده و سایر مندرجات اجباری مانند مبلغ، تاریخ صدور، تاریخ سررسید و نام گیرنده، خالی گذاشته شده اند. این نوع سفته، اگرچه از نظر قانونی معتبر است و صادرکننده مسئولیت آن را بر عهده دارد، اما ریسک های بسیار بالایی را برای او به همراه دارد. دارنده سفته سفید امضا می تواند به صورت یک طرفه، هر مبلغی (تا سقف اسمی سفته)، هر تاریخ سررسیدی و هر نام گیرنده ای را در آن درج کند. این موضوع می تواند منجر به سوءاستفاده های جدی، از جمله مطالبه مبالغی بیش از آنچه توافق شده بود یا انتقال سفته به اشخاص ثالث بدون اطلاع صادرکننده، شود.

با این حال، در برخی موارد، سفته سفید امضا با توافق طرفین و برای تسهیل امور صادر می شود، مثلاً در روابط کاری که مبلغ و تاریخ دقیق تعهد هنوز مشخص نیست. در این شرایط، توصیه اکید می شود که حتماً یک قرارداد یا تفاهم نامه جداگانه بین طرفین تنظیم شود که در آن، جزئیات مربوط به سفته سفید امضا، شرایط و میزان پر کردن آن، و هدف از صدور به وضوح قید گردد. این قرارداد، به عنوان پشتوانه حقوقی، می تواند در صورت بروز اختلاف، از حقوق صادرکننده محافظت کند و بار اثبات را بر عهده دارنده سفته قرار دهد. بدون وجود چنین توافقی، پیگیری حقوقی سفته سفید امضا می تواند بسیار پیچیده و دشوار باشد.

سفته ضمانت

سفته ضمانت، یکی از رایج ترین کاربردهای سفته در ایران، به ویژه در قراردادهای استخدامی و پیمانکاری است. این سفته به عنوان تضمینی برای حسن انجام کار، ایفای تعهدات، یا جبران خسارات احتمالی صادر می شود و هدف آن پرداخت وجه نیست، بلکه ایجاد اطمینان خاطر برای ذی نفع (کارفرما یا کارفرما) است. در واقع، صادرکننده سفته متعهد می شود که در صورت عدم انجام صحیح وظایف یا نقض قرارداد، دارنده سفته حق مطالبه وجه آن را خواهد داشت.

برای اینکه سفته ضمانت به درستی مورد استفاده قرار گیرد و از بروز سوءتفاهم ها و اختلافات جلوگیری شود، رعایت نکات خاصی در زمان تکمیل آن ضروری است. توصیه می شود در بخش مربوط به تاریخ سررسید، به جای درج تاریخ مشخص، عبارتی مانند بابت ضمانت حسن انجام کار یا بابت تضمین انجام تعهدات قرارداد شماره [شماره قرارداد] درج شود. همچنین، نام گیرنده سفته باید به صورت دقیق و مشخص (نام کارفرما یا شرکت) قید گردد تا از انتقال آن به اشخاص ثالث و سوءاستفاده های احتمالی جلوگیری شود. نگهداری ته برگ سفته توسط صادرکننده نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا در صورت بروز اختلاف یا عدم بازگرداندن سفته پس از پایان قرارداد، می تواند به عنوان مدرک اثباتی در مراجع قانونی مورد استفاده قرار گیرد. سفته ضمانت، تنها در صورتی قابل پیگیری در دادگاه است که عدم انجام صحیح کار یا نقض تعهدات طبق توافق طرفین اثبات شود.

کاربردهای رایج این سند تجاری

سفته، به عنوان یک سند تجاری انعطاف پذیر، کاربردهای گسترده ای در روابط مالی و تجاری دارد. در حالی که در گذشته بیشتر به عنوان ابزاری برای پرداخت دین و کسب اعتبار مورد استفاده قرار می گرفت، امروزه نقش آن در تضمین تعهدات برجسته تر شده است. سه کاربرد اصلی و رایج سفته عبارتند از:

1. 1. وسیله پرداخت:سفته می تواند به عنوان ابزاری برای پرداخت در معاملات غیرنقدی به کار رود. به عنوان مثال، در خرید و فروش کالا یا خدمات که خریدار نیاز به مهلت برای پرداخت دارد، می تواند در ازای دریافت کالا، سفته ای به فروشنده بدهد که سررسید آن در آینده است. این روش، به طرفین امکان می دهد تا بدون نیاز به پرداخت فوری نقدی، معامله را انجام دهند.
   2. وسیله کسب اعتبار:شرکت ها و بازرگانان می توانند با صدور سفته های مدت دار و تنزیل آن ها نزد بانک ها یا موسسات مالی، به منابع مالی کوتاه مدت دسترسی پیدا کنند. این کار به تامین نقدینگی و رفع مشکلات مالی موقت کمک می کند. پذیرش سفته توسط فروشندگان نیز به خریداران اعتبار می دهد و امکان خرید اعتباری را فراهم می آورد.
   3. وسیله تضمین اجرای تعهدات:این کاربرد، به ویژه در ایران، بسیار رایج است. سفته به عنوان پشتوانه و ضمانتی برای اطمینان از انجام صحیح یک تعهد، قرارداد یا بازپرداخت وام مورد استفاده قرار می گیرد. این تضمین می تواند در حوزه های مختلفی مانند استخدام، قراردادهای پیمانکاری، و تسهیلات بانکی نمود پیدا کند.

با توجه به ماهیت تعهدآور سفته و قابلیت پیگیری حقوقی آن، استفاده صحیح از این سند می تواند به افزایش اعتماد در روابط تجاری و مالی کمک کند و امنیت خاطر بیشتری را برای طرفین فراهم آورد. در ادامه به دو مورد از مهم ترین کاربردهای تضمینی سفته به طور مفصل تر خواهیم پرداخت.

سفته سند تجاری به عنوان تضمین در قراردادهای مالی

در دنیای مالی و اعتباری، سفته به عنوان یک ابزار قدرتمند برای تضمین بازپرداخت دیون و اجرای تعهدات مالی شناخته می شود. بانک ها و موسسات مالی، هنگام اعطای وام، تسهیلات، یا ارائه خدمات اعتباری، اغلب از متقاضیان درخواست می کنند که یک یا چند فقره سفته به عنوان ضمانت ارائه دهند. این اقدام به منظور اطمینان از بازپرداخت به موقع اقساط و جلوگیری از نکول (عدم پرداخت) صورت می گیرد.

سفته به عنوان ابزار تضمین در قراردادهای مالی، به ویژه در دریافت وام و تسهیلات، نقش حیاتی ایفا می کند و اطمینان خاطر را برای وام دهنده فراهم می آورد.

علاوه بر تسهیلات بانکی، سفته در قراردادهای مالی بین اشخاص حقیقی و حقوقی نیز کاربرد فراوان دارد. به عنوان مثال، در قراردادهای مشارکت، پیمانکاری، یا حتی در مبادلات شخصی که شامل مبالغ قابل توجهی می شوند، ممکن است یکی از طرفین برای تضمین انجام تعهدات یا پرداخت های آتی، از طرف مقابل سفته مطالبه کند. این سفته، به عنوان یک پشتوانه حقوقی عمل کرده و در صورت عدم ایفای تعهدات، به دارنده سفته این امکان را می دهد که از طریق مراجع قانونی، اقدام به وصول وجه آن کند. اهمیت این سند در این است که به دلیل ماهیت تجاری اش، فرآیند پیگیری و وصول آن نسبت به اسناد عادی، سریع تر و با تشریفات کمتری انجام می شود، هرچند که حمایت کیفری چک را ندارد.

ضمانت نامه استخدامی

یکی از رایج ترین و در عین حال حساس ترین کاربردهای سفته در ایران، استفاده از آن به عنوان ضمانت نامه استخدامی یا سفته حسن انجام کار است. بسیاری از کارفرمایان، به منظور کاهش ریسک های ناشی از سوءرفتار، سهل انگاری، یا عدم ایفای تعهدات شغلی توسط نیروی انسانی، از کارجویان درخواست می کنند که در زمان استخدام، یک یا چند فقره سفته به عنوان ضمانت ارائه دهند. هدف از این سفته، نه دریافت وجه نقد، بلکه ایجاد پشتوانه ای برای جبران خسارات احتمالی ناشی از عملکرد نامناسب کارمند است.

در سفته های ضمانت استخدامی، بسیار مهم است که نحوه تکمیل آن به گونه ای باشد که حقوق هر دو طرف حفظ شود. توصیه می شود در متن سفته، به وضوح قید شود که سفته بابت ضمانت حسن انجام کار در شرکت [نام شرکت] یا بابت تضمین تعهدات شغلی صادر شده است. همچنین، درج نام دقیق شرکت یا کارفرما به عنوان گیرنده سفته، از انتقال آن به اشخاص ثالث جلوگیری می کند. کارمندان نیز باید حتماً ته برگ سفته را نگهداری کنند و در پایان دوره همکاری، خواستار بازگرداندن سفته خود باشند. از نظر حقوقی، سفته ضمانت حسن انجام کار تنها در صورتی قابل مطالبه است که کارفرما بتواند اثبات کند کارمند به تعهدات خود عمل نکرده و خسارتی به شرکت وارد شده است. بدون اثبات این موارد، مطالبه وجه سفته ضمانت فاقد وجاهت قانونی خواهد بود و می تواند منجر به شکایت کارمند از کارفرما شود.

قوانین و شرایط صدور سفته

صدور سفته، مانند هر سند تجاری دیگری، تابع قوانین و مقررات خاصی است که در قانون تجارت ایران به آن پرداخته شده است. رعایت این قوانین، برای حفظ اعتبار و قدرت اجرایی سفته ضروری است. یکی از مهم ترین جنبه های قانونی، ماده ۳۰۷ قانون تجارت است که الزامات مربوط به مندرجات سفته را بیان می کند. همانطور که پیشتر اشاره شد، درج مبلغ، تاریخ صدور، نام گیرنده، تاریخ سررسید و امضا یا مهر صادرکننده، از ارکان اصلی و اجباری سفته هستند.

علاوه بر این، مسئله تمبر مالیاتی سفته نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بر اساس قوانین مالیاتی، سفته باید متناسب با مبلغ اسمی خود، تمبر مالیاتی داشته باشد. این تمبر، که از طریق بانک ها تهیه می شود، نشان دهنده پرداخت حق تمبر به دولت است. عدم ابطال تمبر یا نقص در آن، سفته را از مزایای اسناد تجاری محروم نمی کند، اما می تواند منجر به جریمه مالیاتی شود و در صورت نیاز به پیگیری قضایی، دارنده سفته باید نسبت به ابطال تمبر اقدام کند. همچنین، سفته باید توسط خود صادرکننده تکمیل و امضا شود تا از نظر حقوقی کاملاً معتبر باشد و از هرگونه ادعای جعل یا دست کاری جلوگیری شود. در نهایت، مسئولیت پرداخت وجه سفته از نوع تضامنی است، به این معنی که هر شخصی که در زنجیره سفته (صادرکننده، ظهرنویسان) دخیل باشد، در قبال دارنده سفته مسئولیت پرداخت را بر عهده دارد.

سقف سفته

یکی از نکات مهم در هنگام صدور سفته، توجه به سقف مبلغی است که روی هر برگه سفته درج شده است. سفته ها در مبالغ اسمی مختلفی مانند ۱۰۰ میلیون ریال، ۳۰۰ میلیون ریال، ۵۰۰ میلیون ریال و بالاتر چاپ می شوند و هر برگه سفته تنها تا سقف مبلغ اسمی خود اعتبار دارد. به این معنی که اگر مبلغ تعهد شما بیشتر از سقف اسمی یک برگه سفته باشد، باید از چند برگه سفته استفاده کنید تا مجموع مبالغ اسمی آن ها، مبلغ تعهد شما را پوشش دهد.

به عنوان مثال، اگر قصد دارید سفته ای به مبلغ یک میلیارد ریال (۱۰۰ میلیون تومان) صادر کنید و سفته های موجود در بازار دارای سقف ۳۰۰ میلیون ریال هستند، باید حداقل چهار برگه سفته ۳۰۰ میلیون ریالی تهیه کنید (که مجموعاً ۱۲۰۰ میلیون ریال می شود) و مبلغ یک میلیارد ریال را روی آن ها درج کنید. عدم رعایت این نکته می تواند در زمان پیگیری حقوقی، مشکلاتی را ایجاد کند، زیرا مبلغی که بیش از سقف اسمی سفته در آن درج شده باشد، ممکن است از نظر قانونی قابل مطالبه نباشد یا اعتبار آن زیر سوال برود. بنابراین، همواره توصیه می شود که مبلغ تعهد را با دقت و به صورت حروف و عدد روی سفته بنویسید و اطمینان حاصل کنید که این مبلغ از سقف اسمی سفته تجاوز نمی کند.

سررسید و نکول سفته

سررسید سفته به تاریخی اطلاق می شود که صادرکننده سفته موظف به پرداخت وجه آن به دارنده سند است. این تاریخ، یکی از ارکان اصلی سفته است و می تواند به سه شکل تعیین شود: عندالمطالبه (به محض درخواست دارنده)، در تاریخ معین (با ذکر روز، ماه و سال مشخص)، یا پس از مدت معین از تاریخ صدور (مثلاً دو ماه پس از تاریخ صدور سفته). تعیین دقیق سررسید برای برنامه ریزی مالی و حقوقی هر دو طرف ضروری است.

نکول سفته (Protest) به معنای عدم پرداخت وجه سفته توسط صادرکننده در تاریخ سررسید است. زمانی که صادرکننده در موعد مقرر، مبلغ سفته را پرداخت نکند، دارنده سفته برای حفظ حقوق قانونی خود و امکان پیگیری قضایی، باید اقدام به واخواست یا اعتراض عدم تأدیه کند. واخواست، یک سند رسمی است که توسط دفاتر اسناد رسمی یا بانک ها تنظیم می شود و به موجب آن، عدم پرداخت سفته در سررسید به صادرکننده و ظهرنویسان (در صورت وجود) ابلاغ می گردد. مهلت واخواست سفته، ده روز از تاریخ سررسید آن است. اگر واخواست در این مهلت قانونی انجام نشود، دارنده سفته حق رجوع به ظهرنویسان و ضامنین را از دست می دهد و تنها می تواند از طریق دعوای عادی و نه تجاری، علیه صادرکننده اقدام کند. نکول سفته، اعتبار آن را به عنوان یک سند تجاری در بازار کاهش می دهد و برای وصول وجه آن، دارنده باید به مراجع قانونی مراجعه نماید.

چگونه تاریخ سررسید سفته را حساب کنیم

محاسبه تاریخ سررسید سفته بسته به نوع قید شدن آن متفاوت است:

1. • سفته عندالمطالبه:در این نوع سفته، تاریخ سررسید مشخصی وجود ندارد و صادرکننده موظف است به محض مراجعه دارنده سفته، مبلغ آن را پرداخت کند. در واقع، سررسید همان لحظه مطالبه است.
   • سفته با تاریخ معین:اگر تاریخ سررسید به صورت دقیق (روز، ماه، سال) در سفته درج شده باشد، همان تاریخ، روز سررسید خواهد بود. مثلاً اگر سررسید ۱۵ اسفند ۱۴۰۴ قید شده باشد، در این روز مبلغ باید پرداخت شود.

1. • سفته پس از مدت معین از تاریخ صدور:در این حالت، سررسید بر اساس یک دوره زمانی مشخص (مثلاً یک ماهه، دو ماهه، ۴۵ روزه) از تاریخ صدور سفته تعیین می شود.
     • • برحسب ماه:اگر سررسید برحسب ماه باشد، سررسید در همان روز از ماه پایانی دوره خواهد بود. به عنوان مثال، اگر سفته ای در تاریخ ۱۱ آذر صادر شده و سررسید آن سه ماهه باشد، تاریخ سررسید ۱۱ اسفند خواهد بود.

      

     • • برحسب روز:اگر سررسید برحسب روز باشد، باید تعداد روزها را از فردای تاریخ صدور بشماریم. روز صدور در شمارش لحاظ نمی شود. به عنوان مثال، سفته ۴۵ روزه ای که در ۱۱ آذر صادر شده باشد، باید ۴۵ روز از ۱۲ آذر به بعد شمرده شود تا تاریخ دقیق سررسید مشخص گردد.

      

دقت در محاسبه سررسید برای هر دو طرف، به ویژه برای دارنده سفته جهت انجام به موقع واخواست در صورت نکول، بسیار حائز اهمیت است. کوچکترین اشتباه در این محاسبات می تواند به از دست رفتن برخی حقوق تجاری منجر شود.

تنزیل سفته

تنزیل سفته به فرآیندی گفته می شود که طی آن، دارنده سفته قبل از فرارسیدن تاریخ سررسید، سفته خود را به یک موسسه مالی (معمولاً بانک) یا شخص دیگری واگذار یا به اصطلاح می فروشد و وجه نقد آن را دریافت می کند. این عملیات به دارنده سفته این امکان را می دهد تا به نقدینگی مورد نیاز خود قبل از موعد مقرر دست یابد. در ازای این خدمت، موسسه مالی مبلغی را تحت عنوان هزینه تنزیل یا نرخ تنزیل از مبلغ اسمی سفته کسر می کند. این هزینه در واقع سود موسسه مالی بابت پرداخت زودتر از موعد و ریسک عدم پرداخت سفته در سررسید است.

تنزیل سفته، به ویژه برای شرکت ها و فعالان اقتصادی که نیاز به تامین مالی کوتاه مدت دارند، ابزاری مهم محسوب می شود. با تنزیل سفته، آن ها می توانند بدهی های خود را زودتر تسویه کنند یا در پروژه های جدید سرمایه گذاری نمایند. سفته به عنوان یک سند قابل انتقال، طبق ماده ۲۴۵ قانون تجارت ایران، از طریق ظهرنویسی (پشت نویسی) می تواند به سهولت از فردی به فرد دیگر منتقل شود. این قابلیت انتقال، امکان تنزیل را فراهم می آورد و به سفته ماهیت ابزار مالی و اعتباری می بخشد. بانک ها پس از تنزیل سفته، در تاریخ سررسید برای وصول مبلغ آن به صادرکننده سفته مراجعه می کنند.

تنزیل سفته در صورت نکول آن به چه صورت انجام می شود

یکی از نکات مهم در فرآیند تنزیل سفته، مسئولیت شخص تنزیل کننده (فروشنده سفته) در صورت نکول آن است. زمانی که سفته ای توسط بانک یا موسسه مالی تنزیل می شود، بانک در تاریخ سررسید برای وصول مبلغ سفته به صادرکننده اصلی آن مراجعه می کند. اما اگر صادرکننده سفته در تاریخ سررسید، وجه آن را پرداخت نکند و سفته نکول شود (واخواست گردد)، بانک یا موسسه مالی که سفته را تنزیل کرده است، حق رجوع به شخص تنزیل کننده (همان فردی که سفته را به بانک فروخته بود) را خواهد داشت.

در این حالت، شخص تنزیل کننده سفته نزد بانک، موظف به پرداخت وجه سفته به همراه هزینه های قانونی مترتب بر نکول (مانند هزینه واخواست) است. این مسئولیت به دلیل ماهیت تضامنی مسئولیت در اسناد تجاری است که ظهرنویسان (و تنزیل کننده به نوعی ظهرنویس محسوب می شود) را در قبال دارنده نهایی مسئول می سازد. بنابراین، تنزیل کننده باید از اعتبار صادرکننده سفته اطمینان حاصل کند، زیرا در صورت عدم پرداخت از سوی صادرکننده، بار مسئولیت به عهده او بازخواهد گشت. این موضوع ریسک هایی را برای تنزیل کننده به همراه دارد و به همین دلیل، موسسات مالی نیز در زمان تنزیل، اعتبار صادرکننده و ظهرنویسان را بررسی می کنند.

چگونه هزینه تنزیل سفته را محاسبه کنیم

هزینه تنزیل سفته مبلغی است که بانک یا موسسه مالی بابت پرداخت زودهنگام وجه سفته، از مبلغ اسمی آن کسر می کند. این هزینه در واقع همان سود یا بهره ای است که موسسه مالی برای مدت زمان باقی مانده تا سررسید سفته دریافت می کند. فرمول کلی محاسبه هزینه تنزیل به شرح زیر است:

هزینه تنزیل = مبلغ اسمی سفته × نرخ تنزیل × مدت تنزیل

در این فرمول:

• • مبلغ اسمی سفته:همان مبلغ اصلی است که در سفته درج شده و صادرکننده متعهد به پرداخت آن است.

• • نرخ تنزیل:این نرخ توسط بانک یا موسسه مالی تعیین می شود و معمولاً به صورت درصدی سالیانه بیان می گردد. نرخ تنزیل می تواند بر اساس توافق طرفین، سیاست های داخلی بانک، و وضعیت کلی بازار مالی متغیر باشد.

• • مدت تنزیل:مدت زمانی است که از تاریخ تنزیل سفته (تاریخی که سفته به بانک واگذار می شود) تا تاریخ سررسید آن باقی مانده است. این مدت معمولاً بر حسب روز محاسبه می شود و باید به صورت سالانه (تقسیم بر ۳۶۵ روز) در فرمول قرار گیرد.

به عنوان مثال، فرض کنید یک سفته به مبلغ ۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال دارید که سه ماه دیگر سررسید می شود (۹۰ روز). اگر نرخ تنزیل سالیانه ۲۰ درصد باشد، هزینه تنزیل به صورت زیر محاسبه می شود:

هزینه تنزیل = ۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ × (۲۰/۱۰۰) × (۹۰/۳۶۵) = تقریباً ۴,۹۳۱,۵۰۷ ریال

بنابراین، دارنده سفته پس از تنزیل، مبلغ تقریبی ۹۵,۰۶۸,۴۹۳ ریال (۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ منهای ۴,۹۳۱,۵۰۷) را از بانک دریافت خواهد کرد. این محاسبه به دارنده سفته کمک می کند تا قبل از تنزیل، از میزان وجه دریافتی خود اطلاع داشته باشد.

تفاوت سفته با چک و برات

سفته، چک و برات هر سه از مهم ترین اسناد تجاری هستند که در قانون تجارت ایران به آن ها پرداخته شده است، اما هر یک ویژگی ها، کاربردها و قواعد حقوقی متمایزی دارند. درک این تفاوت ها برای استفاده صحیح و پیگیری قانونی آن ها ضروری است.

ویژگی	سفته (فته طلب)	چک	برات
تعداد طرفین اصلی	دو نفر (صادرکننده و گیرنده)	سه نفر (صادرکننده، بانک، دارنده)	سه نفر (برات کش، برات گیر، دارنده)
ماهیت سند	تعهد به پرداخت	دستور پرداخت به بانک	دستور پرداخت از فردی به فرد دیگر
جنبه کیفری	صرفاً حقوقی (فاقد جنبه کیفری)	دارای جنبه کیفری (در صورت عدم پرداخت در موعد مقرر و شرایط قانونی)	صرفاً حقوقی (فاقد جنبه کیفری)
بانکی بودن	لزوماً بانکی نیست و می تواند بین افراد عادی صادر شود.	همیشه بانکی است و باید از طریق حساب بانکی صادر شود.	معمولاً بین تجار و برای پرداخت های بزرگ استفاده می شود، لزوماً بانکی نیست.
مهلت واخواست/برگشت	۱۰ روز از تاریخ سررسید برای واخواست	۱۵ روز برای چک های صادره در همان حوزه، ۴۵ روز برای چک های صادره از حوزه های مختلف (برای طرح دعوای کیفری)	۱۰ روز برای واخواست (اعتراض عدم قبولی یا عدم تأدیه)
کاربرد رایج	غالباً به عنوان ضمانت، پرداخت های خرد و کسب اعتبار	وسیله اصلی پرداخت در معاملات روزمره و اعتباری	بیشتر در معاملات بزرگ تجاری و بین المللی استفاده می شود (در ایران کمتر رایج است)
نیاز به حساب بانکی	ندارد	دارد	ندارد

به طور خلاصه، چک به دلیل جنبه کیفری و سرعت وصول، از اعتبار بالاتری در معاملات برخوردار است. سفته به عنوان یک ابزار انعطاف پذیرتر و ارزان تر برای تضمین و پرداخت های مدت دار استفاده می شود که نیازی به حساب بانکی ندارد. برات نیز بیشتر در روابط تجاری خاص و بین تجار به کار می رود و در ایران کاربرد کمتری دارد.

مزایا و معایب استفاده از سفته

سفته، مانند هر ابزار مالی دیگری، دارای مزایا و معایب خاص خود است که آگاهی از آن ها می تواند به تصمیم گیری بهتر در مورد استفاده از آن کمک کند.

مزایا:

• • سهولت دسترسی و هزینه پایین:تهیه سفته به راحتی از بانک ملی یا برخی دکه های مجاز امکان پذیر است و هزینه آن نسبت به سایر اسناد تجاری یا ضمانت نامه های بانکی، بسیار پایین تر است. این ویژگی آن را به ابزاری در دسترس برای عموم تبدیل کرده است.

• • عدم نیاز به حساب بانکی:برخلاف چک، برای صدور یا دریافت سفته نیازی به داشتن حساب بانکی نیست. این موضوع استفاده از آن را برای افرادی که حساب بانکی ندارند یا نمی خواهند از آن استفاده کنند، تسهیل می کند.

• • انعطاف پذیری در تعیین سررسید:سفته را می توان به صورت عندالمطالبه، با تاریخ معین یا پس از مدت معین از تاریخ صدور، تنظیم کرد که این انعطاف پذیری در تعیین زمان پرداخت، برای طرفین معامله مزیت محسوب می شود.

• • قابلیت انتقال:سفته، از طریق ظهرنویسی (پشت نویسی)، به راحتی قابل انتقال به اشخاص ثالث است. این ویژگی به دارنده سفته امکان می دهد تا در صورت نیاز به نقدینگی، آن را تنزیل یا به دیگری واگذار کند.

• • ابزار موثر برای تضمین:سفته به عنوان یک ابزار مطمئن و ارزان برای تضمین اجرای تعهدات در قراردادهای مختلف (مانند استخدام، پیمانکاری، وام) کاربرد فراوانی دارد و به طرفین اطمینان خاطر می دهد.

معایب:

• • عدم حمایت کیفری:مهم ترین عیب سفته، عدم وجود جنبه کیفری برای عدم پرداخت آن است. به این معنی که در صورت نکول سفته، دارنده تنها می تواند از طریق مراجع حقوقی اقدام به وصول وجه کند که این فرآیند ممکن است زمان بر باشد و شامل مجازات حبس برای صادرکننده (برخلاف چک) نمی شود.

• • ریسک بالای سفته سفید امضا:همانطور که پیشتر اشاره شد، سفته سفید امضا ریسک سوءاستفاده بسیار بالایی دارد، زیرا دارنده می تواند مبلغ و تاریخ را به دلخواه پر کند و این می تواند برای صادرکننده دردسرساز شود.

• • نیاز به واخواست برای حفظ حقوق ظهرنویسان:در صورت عدم پرداخت سفته در سررسید، دارنده برای حفظ حق رجوع به ظهرنویسان و ضامنین، ملزم به انجام واخواست در مهلت قانونی (۱۰ روز) است. عدم انجام این تشریفات، می تواند حقوق دارنده را محدود کند.

• • عدم مقبولیت عمومی به اندازه چک:در معاملات روزمره و بزرگ، چک به دلیل پشتوانه بانکی و حمایت کیفری، معمولاً مقبولیت و اعتماد بیشتری نسبت به سفته دارد.

• • امکان جعل:با وجود شماره پیگیری یکتا، همچنان خطر جعل سفته های غیربانکی و خریداری شده از منابع غیررسمی وجود دارد که می تواند مشکلات حقوقی جدی برای خریداران ایجاد کند.

با توجه به این مزایا و معایب، انتخاب سفته به عنوان ابزار مالی یا تضمینی، باید با آگاهی کامل از شرایط و با در نظر گرفتن ماهیت معامله یا تعهد صورت گیرد.

راهنمای دریافت سفته

تهیه سفته یک فرآیند نسبتاً ساده است، اما برای اطمینان از اصالت و اعتبار آن، لازم است به نکات مهمی توجه شود. بهترین و معتبرترین راه برای دریافت سفته، مراجعه به شعب بانک ملی ایران است. اگرچه در گذشته امکان خرید سفته از برخی دکه های روزنامه فروشی نیز وجود داشت، اما به دلیل گزارش هایی مبنی بر فروش سفته های تقلبی یا فاقد اعتبار کافی، توصیه اکید می شود که این سند را صرفاً از طریق کانال های رسمی و بانکی تهیه کنید.

برای دریافت سفته از بانک، نیازی به ارائه مدارک پیچیده ای نیست و فرآیند آن بسیار سریع انجام می شود. تنها مدرک شناسایی که برای خرید سفته نیاز دارید، کارت ملی شماست. با ارائه کارت ملی و پرداخت مبلغ مربوطه (که شامل قیمت خود سفته و حق تمبر آن می شود)، می توانید سفته های مورد نیاز خود را در مبالغ اسمی دلخواه تهیه کنید. هر برگه سفته دارای یک شماره پیگیری یکتا است که اعتبار و اصالت آن را تضمین می کند. این شماره پیگیری برای هرگونه پیگیری قانونی آتی، حائز اهمیت است.

خزانه داری کل کشور نیز در راستای تسهیل و افزایش امنیت مبادلات، پروژه ای را برای صدور سفته الکترونیکی با همکاری شبکه بانکی آغاز کرده است. هدف از این سامانه، حذف واسطه ها، جلوگیری از جعل، و افزایش اصالت اسناد با استفاده از امضای دیجیتال است که در آینده می تواند جایگزین مناسبی برای سفته های کاغذی باشد. با این حال، در حال حاضر، مراجعه حضوری به بانک ملی همچنان رایج ترین و مطمئن ترین روش برای دریافت سفته است.

مراحل دریافت سفته از بانک ملی

برای تهیه سفته از شعب بانک ملی ایران، می توانید مراحل ساده زیر را دنبال کنید:

1. مراجعه به شعبه:به نزدیک ترین شعبه بانک ملی در محل زندگی یا کار خود مراجعه نمایید.
2. ارائه کارت ملی:برای احراز هویت و انجام فرآیند خرید، کارت ملی یا شناسنامه معتبر خود را به مسئول مربوطه (معمولاً باجه سفته یا باجه خدمات مشتریان) ارائه دهید.
3. اعلام مبلغ مورد نیاز:نوع و تعداد سفته های مورد نیاز خود را بر اساس مبلغ اسمی آن ها (مثلاً سفته ۵۰ میلیون ریالی، ۱۰۰ میلیون ریالی و …) به کارمند بانک اعلام کنید. توجه داشته باشید که مبلغ اسمی سفته، حداکثر مبلغی است که می توان روی آن نوشت.
4. پرداخت وجه:مبلغ سفته ها به همراه حق تمبر و کارمزد مربوطه را پرداخت کنید. این هزینه معمولاً بسیار ناچیز است و از قیمت فروش سفته در دکه های روزنامه فروشی نیز کمتر است.
5. دریافت سفته: پس از پرداخت، سفته های درخواستی خود را که دارای شماره پیگیری یکتا هستند، از کارمند بانک دریافت کنید. حتماً اصالت و تعداد سفته ها را در همان محل بررسی کنید.

با رعایت این مراحل ساده، می توانید سفته های معتبر و قانونی را برای استفاده در معاملات یا تضمین تعهدات خود تهیه کنید. به یاد داشته باشید که خرید از بانک، امن ترین راه برای جلوگیری از مشکلات احتمالی ناشی از سفته های غیرمعتبر یا جعلی است.

سوالات متداول

آیا سفته بدون تاریخ معتبر است؟

سفته بدون تاریخ سررسید، به صورت عندالمطالبه تلقی می شود و دارنده می تواند هر زمان که بخواهد، وجه آن را مطالبه کند. اما سفته بدون تاریخ صدور، از اعتبار تجاری خارج شده و به عنوان یک سند عادی محسوب می شود که پیگیری آن دشوارتر است.

سفته بانکی بهتر است یا آزاد؟

سفته بانکی همان سفته ای است که از بانک ملی تهیه می شود و دارای اعتبار و اصالت بالاتری است. سفته آزاد به سفته ای گفته می شود که از دکه ها یا منابع غیررسمی تهیه شده و به دلیل عدم نظارت، ریسک جعل و سوءاستفاده در آن بیشتر است. بنابراین، سفته بانکی همواره ارجحیت دارد.

مدت اعتبار سفته چقدر است؟

سفته تاریخ انقضای مشخصی ندارد، اما برای حفظ حقوق تجاری دارنده، باید در مهلت های قانونی (۱۰ روز از سررسید برای واخواست) پیگیری شود. در صورت عدم پیگیری حقوقی پس از ۵ سال از تاریخ سررسید، سفته از اعتبار تجاری ساقط شده و به یک سند عادی تبدیل می شود.

نحوه ظهرنویسی سفته چگونه است؟

ظهرنویسی سفته به معنای انتقال مالکیت یا تضمین آن به شخص دیگر است و با نوشتن نام و نام خانوادگی ظهرنویس، تاریخ ظهرنویسی و امضای او در پشت سفته انجام می شود. هدف از ظهرنویسی باید مشخص باشد (انتقال، وکالت، ضمانت).

سفته را از کجا تهیه کنیم؟

معتبرترین و امن ترین راه برای تهیه سفته، مراجعه به شعب بانک ملی ایران است. با ارائه کارت ملی و پرداخت مبلغ مربوطه، می توانید سفته های مورد نیاز خود را دریافت کنید و از اصالت آن ها اطمینان حاصل نمایید.

آیا سفته بدون گیرنده معتبر است؟

اگر نام گیرنده در سفته مشخص نشده باشد، سفته در وجه حامل تلقی می شود و هر شخصی که سند را در اختیار داشته باشد، می تواند وجه آن را مطالبه کند. این نوع سفته از نظر قانونی معتبر است، اما ریسک های امنیتی بیشتری برای صادرکننده دارد.