تهران _ مسکو؛ بزنگاه دوباره برای وزن کشی روابط

مسکو به مدد بازگشت “دونالد ترامپ” به کاخ سفید و تمایل نهادینه او در به رسمیت شناختن تنها سه قدرت در مرکز قدرت های جهانی؛ یعنی ایالات متحده؛ روسیه و چین، فرصت کم بدیلی را برای بازگشت فعال به جامعه جهانی کسب کرده است. گفت وگوی طولانی  دونالد ترامپ _ولادمیر پوتین در 12 فوریه 2025(24 بهمن 1403) و نخستین گفت وگوی “مارک ربیو” و “سرگئی لاوروف” وزیران امور خارجه امریکا _ روسیه در ریاض برای نه تنها جامعه بین الملل بلکه به ویژه اروپا- غرب آسیا و دو کشور ایران و اوکراین از اهمیتی استراتژیک برخوردار بود. این اهمیت از آن روست که نتایج مثبت گفت وگوها باپیامدهای بسا “متعارض” و یا “متفاوت” از تصورات پیش از این درباره فرایند تحولات منطقه ای و حتی جهانی همراه شود. 

گفت وگوهای آغاز شده  میان واشنگتن و مسکو در حال حاضر در سه کانون مورد توجه است: اروپا، اوکراین و ایران. اروپا؛ از آن رو که تمایلات اقتدارگرایانه ترامپ در نادیده گرفتن متحدان سنتی ایالات متحده را یک خطر فوری برای جایگاه جهانی و منطقه ای خود تفسیر می کند. اوکراین؛ به این سبب که شاهد تجدید نظر سیاست واشنگتن درباره تمامیت ارضی این کشور در پی اشغال بخش هایی از آن توسط روسیه است. سرانجام تهران که برنامه هسته ای ایران یکی از محورهای اصلی گفت وگوی طولانی ترامپ _ پوتین را شامل شد. 
اگر پرداختن به دو محور کانونی یعنی اروپا و اوکراین در گفت وگوی سران ایالات متحده و فدراسیون روسیه و نیز گفت وگوهای ریاض را به مجالی دیگر واگذاریم، اما پرداختن به موضوع ایران مقوله ای است که از نظر تهران نمی تواند بیرون از حساسیت های لازم باشد. در این حال خواسته یا ناخواسته جنگ اوکراین با تنش های جاری در روابط میان تهران و غرب _ و خاصه با واشنگتن _ پیوندی هم پوشاننده یافته است. از همین روست که هرگونه توافق بر سر آتش بس یا شروع مذاکرات صلح درباره اوکراین بسته به شروطی است. یکی از اصلی ترین شروط، می تواند از یک سو نقشی باشد که روسیه برای خود در مدیریت و کنترل تنش روابط تهران وغرب قائل است.

از سوی دیگر واشنگتن انتظار دارد که مسکو در تعدیل مواضع تهران تأثیر بگذارد. حال آنچه در این میان برجسته است؛ یکی نقش آفرینی تازه مسکو با شروع دور تازه ترمیم روابط با واشنگتن در قبال سیاست های تهران است. دیگری انتظاری است که تهران از مسکو به اندازه یک “متحد” از نگاه خود و یک “شریک صمیمی” از نگاه روس ها دارد.

مقام های کرملین درپی گفت وگوی صمیمی پوتین_ترامپ و با درک حساسیت های تهران اظهار کرده اند؛ مذاکرات مسکو _واشنگتن تأثیری بر همکاری روس ها با ایران نخواهد داشت. کرملین همچنین اطمینان داده است که «مسکو کماکان آماده کمک به تهران برای حل مشکلات مربوط به برنامه هسته ای است. این درحالی است که «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین با گزارش گفت وگوی ترامپ _ پوتین تصریح کرد؛ برنامه هسته ای ایران یکی از موضوعات گفت وگوی آن دو بود. وی همچنین تأکید کرد: روسیه به روابط خوب و مشارکت با ایران اهمیت می دهد. همچنین قصد دارد این مناسبات را به صورت جامع توسعه دهد و این که به حل مهم ترین مسائل هسته ای کمک کند.»

پسکوف اما یک جمله کلیدی را نیز به سخنانش افزود.او گفت: « اگر اراده سیاسی از سوی همه طرف های درگیر وجود داشته باشد، مساله برنامه هسته ای ایران می تواند و باید به صورت دیپلماتیک حل شود.» ترجیح بند سخنان پسکوف فارغ از ظاهر روشن آن اما مفهومی دو پهلو دارد. این مفهوم مربوط به استفاده از واژه”اراده سیاسی” است. در نگاه مسکو، اراده سیاسی چه تعدیل هایی را در مواضع طرف ها برای قبول راه حل سیاسی اختلاف ها و یا کاهش تنش ها شامل می شود؟ همچنین این پرسش باقی است که کف و سقف انتظار مسکو از تهران برای گشایش در گفت وگوهای سیاسی چگونه تعریف خواهد شد؟ آیا مسکو در گفت وگویش با واشنگتن دست بالا را دارد؟یا به بهای بازگشت به جامعه جهانی می خواهد ارزان فروشی کند؟ به عبارت دیگر وزن مطالبات طرف ها از یکدیگر چه میزان است و مسکو تا کجا می خواهد همچنان یک شریک خوب برای تهران باشد؟ 

دونالد ترامپ به سرعت نشان داده که برای آشتی با مسکو حاضر است اشغال بخشی از خاک اوکراین را به رسمیت بشناسد. او در همراهی با خواست پوتین علیه “ولادیمیر زلنسکی” شمشیر کشیده و همان ادبیاتی را دارد که مسکو در چهار سال گذشته درباره رئیس جمهوری اوکراین به زبان رانده و بر کناره گیری او از قدرت اصرار دارد. همچنین در هم راستایی با سیاست های مسکو در حال تحقیر اروپائیان چه در روابط دوجانبه و چه نادیده گرفتن آنان در مذاکرات مربوط به جنگ اوکراین است.

علاوه براین، ترامپ با ورود به پرونده اختلافات واشتگتن _ تهران درگفت وگوهای مسکو _واشنگتن، به ترتیبی نقش تروئیکای اروپایی را کم رنگ و یا اصولاً بی رنگ جلوه داده است. همه آنچه گفته شد، به ترتیبی نمایش اراده ترامپ برای ترمیم روابط با مسکوست. مسکو اما با چه شروطی از سوی واشنگتن روبروست؟ آیا می خواهد روابط خود را با تهران در چارچوبی که ترامپ دنبال می کند، ادامه دهد؟ یا اصول حاکم در روابط تهران _مسکو به قوٌت گذشته خود باقی است؟ 

سفریک روزه  “سرگئی لاوروف” وزیر امورخارجه روسیه به تهران و نتایج آن، چشم اندازی از آینده روابط تهران و مسکو را نمایان خواهد کرد. اکنون بزنگاهی دوباره برای وزن کشی روابط است.