تشخیص بیماری ها با تولید محصولاتی از جنس مولکول ها
پژوهشگران یکی از واحدهای فناور پژوهشگاه رویان موفق به تولید محصولات پایه تشخیصی و درمانی برای تحقیقات پژوهشگران پژوهشگاه ها و دانشگاه ها شده اند؛ محصولات تشخیصی این شرکت می تواند به درمان بیماری ها و سرطان ها کمک زیادی بکند.
سعید محبی، مدیر تحقیق و توسعه این شرکت فناور در این خصوص به خبرنگار خبرگزاری آنا گفت: این شرکت سال ۱۴۰۱ در مرکز رشد پژوهشگاه رویان مستقر و راه اندازی شده است و از سال ۱۴۰۱ تاکنون نیز محصولات پایه تشخیصی و درمانی برای تحقیقات پژوهشگران در سراسر کشور تولید و عرضه کرده است. این شرکت تولیدکننده محصولات الیگونوکلئوتیدی است.
این پژوهشگر افزود: محصولات الیگونوکلئوتیدی توالی های کوتاهی از جنس مولکول های DNA و RNA هستند که به صورت عامیانه آن را می شناسیم. این محصولات دو رویکرد درمانی و تشخیصی دارند. منتها محصولات این شرکت Basic Researcher یا تحقیقاتی هستند و به مراکز تحقیقاتی و همه دانشگاه ها عرضه می شوند. محصولات مشابه این شرکت، در سطح دنیا هم برای تحقیقات و هم برای درمان یعنی بالین وارد شده اند. این محصولات برای سرطان ها و اکثر بیماری ها قابلیت استفاده را دارند.
وی در پاسخ به این سوال که عملکرد محصولات الیگونوکلئوتیدی در بیماری سرطان چگونه است و چه نوع مکانیزمی را به کار می برد؟ اظهارکرد: ژن بیماری سرطان زا در سرطان همین مولکول های DNA است. زمانی که یک جهشی در ژن ها رخ می دهد، ژن هایی که محافظ ژنوم هستند، از سلول ها محافظت می کنند تا به سمت سرطانی شدن پیش نروند، این ژن ها با ایجاد جهش به سمت سرطانی شدن پیش می روند. محصولات الیگونوکلئوتیدی بر علیه این ژن ها طراحی و ساخته شده اند.
وی بیان کرد: گاهی اوقات مکانیزم به صورت هترودوپلکس (ناهمگونی) است یعنی الگویی از جنس DNA برعلیه RNA طراحی می کنیم که قرار است پروتئین تولید کند و سلول را به سمت سرطانی شدن پیش ببرد. برای سلول ها این هترودوپلکس شدن نامفهوم است بنابراین RNA که محصول آن ژن بیماری زا است و سلول را به سمت سرطانی شدن پیش می برد را تخریب می کند و از میان می برد. بدین طریق از ایجاد سرطانی شدن سلول جلوگیری می شود.
مهار سلول های سرطان با بکارگیری microRNA ها
وی تصریح کرد: برخی دیگر از مولکول ها microRNA یا به اختصار miRNA هستند که کار تنظیم بیان ژن را انجام می دهند. هرچند این مولکول ها کار مهار بیان ژن را انجام می دهند، اما در برخی از مواقع به نفع سلول های سرطانی هستند یعنی کمک می کنند تا سلول سرطانی شود به همین دلیل محصولی به نام آنتاگومیر ها را طراحی کرده ایم.
به گفته وی، این محصول مولکول های miRNA را مهار می کند و مانع پیشرفت سلول های سرطانی می شود. microRNA انواع مختلفی محصول دارند. برخی از این محصول ها خود microRNA هستند؛ با این مولکول ها جلوی بیان ژن را می گیریم تا از بیماری شدن سلول ها پیشگیری شود.
محبی گفت: محصول بعدی این مجموعه، siRNA است. siRNA نیز برعلیه ژن خاص طراحی می شود و کار مهار بیان ژن را انجام می دهد؛ اگر ژن بیماری زا باشد با این مولکول ها بیان آن ژن را می گیریم تا جلوی بیمار شدن آن سلول گرفته شود.
مدیر تحقیق و توسعه این شرکت فناور درباره محصولات تشخیصی این شرکت اظهارکرد: محصولات تشخیصی این مجموعه نیز شامل انواع پروب ها (کاوشگرها) و شکل های مختلف نشانگر های زیستی (مارکرها) هستند. وقتی یک سلولی سرطانی می شود، نشانگر های زیستی در تومور ها (تومور مارکرها) و بیومارکر ها وارد جریان خون یا مایعات بدن مانند ادرار می شوند. از طریق این نشانگر ها مشخص می شود، شخص مبتلا به سرطان شده است یا خیر.
وی تاکید کرد: گروه ما اولین گروه در سطح کل کشور است که توانسته است که فناوری این محصولات تحقیقاتی را در کشور راه اندازی کند. اکنون این محصولات در سرتاسر کشور ارسال شده اند و پژوهشگران از آن استفاده می کنند. همچنین اکنون در این مجموعه به یک سری موفقیت های دیگر مانند دستیابی به دانش فنی کیت های تشخیص سریع سرطان دست یافته ایم.
محصولات تحقیقاتی که کیفیتی مشابه نمونه خارجی دارند
محبی افزود: این محصولات به دلیل اینکه پایه تحقیقاتی دارند و در فاز تحقیقاتی به سر می برند، عوارضی ندارند. هرچند این فناوری در ایران در سطح اولیه است، اما در دنیا به خصوص آمریکا، در مرحله بالین به سر می برد و به عنوان درمان مورد استفاده قرار می گیرد؛ این محصولات برای درمان به بیماران تزریق می شود. یک نمونه از این محصولات برای چربی بد خون ساخته شده است که اکنون از سازمان غذا و داروی آمریکا مجوز لازم را دریافت کرده است؛ محصولاتی که از جنس مولکول هستند. این محصولات در ایران اکنون برای تحقیقات پژوهشگران تولید شده و مورد استفاده قرار می گیرد.
به گفته وی، در حال حاضر تنها سه کشور مانند آمریکا، آلمان و انگستان توانسته اند به این فناوری راهبردی دست پیدا کنند. دیگر کشور ها هنوز دسترسی به این فناوری ندارند و به طور کامل در کشورشان پیاده سازی نکرده اند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا می توانیم ادعا کنیم که کیفیت این محصول مانند کشور های پیشرو است؟ گفت: در حال حاضر کیفیت این محصول کاملا با نمونه مشابه خارجی برابری می کند. این محصولات را برای تمامی محققان و پژوهشگران ارسال کرده ایم تا مورد ارزیابی قرار دهند.
وی خاطرنشان کرد: پیش از اینکه این شرکت راه اندازی شود، این محصولات از خارج از کشور وارد می شد و پژوهشگران برای انجام کار های تحقیقاتی شان آن محصولات را ارزیابی می کردند، اما اکنون محصولات این مجموعه برای دانشگاه شهید بهشتی و سایر دانشگاه ها مورد استفاده قرار گرفته و تفاوتی از نظر کارکرد یا مهار ژن با محصولات تولیدی خارجی ندارند.
این پژوهشگر به اهمیت تولید این محصولات پرداخت و گفت: دارو های الیگونوکلئوتیدی به عنوان شاخه ای از ژن درمانی محسوب می شود. این حوزه به عنوان یک انقلابی در حوزه درمان است و در آینده نزدیک درمان ها در تمام دنیا به این سمت پیش می رود. هنوز ایران در سطح اولیه این فناوری قرار دارد بنابراین برآورد دقیقی نمی توان از خروج ارز و ارزآوری این محصولات داشته باشیم، اما قطعا این محصول از خروج زیاد ارز پیشگیری می کند، زیرا این محصول در داخل کشور تولید می شود و در اختیار پژوهشگران قرار می گیرد.
وی در پایان گفت: در آینده ابتدا برنامه ای برای صادرات این محصولات به کشور های حاشیه خلیج فارس داریم. در ادامه قصد داریم این محصول را به کشور های توسعه یافته ای که هنوز دسترسی به این فناوری ندارند، صادر کنیم.