همزیستی اقوام سنّتی و ادیان الهی در ایران اسلامی / وحدت یکپارچه ی ایرانیان در بحران ها

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(نازک نارنجی)، «ایران»، کشوری با فرهنگ و تمدّنی غنی و پیچیده، در طول تاریخ و از زمان های خیلی قدیم، محل اتصال، تلاقی و زندگی ادیان و اقوام مختلفی بوده است. این ویژگی منحصر به فرد، ایران را به مکانی ایده آل برای مطالعه ی «وحدت دینی و قومی» تبدیل کرده است. «تنوع فرهنگی، قومی و دینی در ایران» نه تنها به حفظ و ارتقاء هویت ملی این کشور کمک کرده است، بلکه همیشه و در طول تاریخ آن، به عنوان عاملی برای رشد و تعالی جامعه ایرانی عمل کرده است. وحدت میان اقدم و ادیان مختلف در ایران از دیرباز، نمونه هایی از زندگی مسالمت آمیز و احترام متقابل بوده است که با وجود برخی چالش ها، به عنوان یک مدل موفق در سطح جهانی مطرح می شود.

پیشینه تاریخی ایران و ادیان مختلف

تاریخ ایران از پیش از اسلام تا دوران معاصر، شاهد همزیستی اقوام و ادیان مختلف بوده است. از جمله مهم ترین ادیانی که در ایران وجود داشته اند می توان به زرتشتیان، یهودیان و مسیحیان اشاره کرد. در دوران ساسانیان، ایران به عنوان یک امپراتوری بزرگ، میزبان اقوام مختلف و پیروان ادیان متعددی بود. به ویژه زرتشتیان که دارای دین و آیین رسمی ایران در آن دوران بودند، اما پیروان سایر ادیان نیز در جامعه ی ایران پذیرفته شده بودند. با ورود دین اسلام به ایران در قرن ۷ میلادی، جامعه ی ایرانی با تغییرات عظیمی روبه رو شد. اسلام به عنوان دین رسمی کشور پذیرفته شد، اما اقلیت های مذهبی از جمله مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان همچنان حق زندگی مذهبی خود را حفظ کردند و در کنار مسلمانان، به فعالیت های اجتماعی و اقتصادی خود ادامه دادند.

در طول تاریخ، ایران همواره در مواجهه با تغییرات اجتماعی و سیاسی، تلاش کرده است تا وحدت ادیان مختلف را حفظ کند که خلاصه ای از آن به شرح زیر است:

دوره صفویه (قرن ۱۶ – ۱۷ میلادی): در دوران صفویان، “شیعه” به عنوان مذهب رسمی کشور شناخته شد، ولی در عین حال حقوق پیروان دیگر ادیان مانند یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان نیز حفظ شد. با این که سیاست های مذهبی این دوران، تشیع را ترویج می کرد اما تلاش شد تا این پیروان ادیان دیگر از آزادی های مذهبی برخوردار باشند.

دوره قاجاریه (قرن ۱۹ میلادی): در این دوران نیز همزیستی مسالمت آمیز ادیان مختلف در ایران ادامه یافت و حقوق اقلیت ها، به ویژه یهودیان و مسیحیان در قانون های مختلف مورد تأکید قرار گرفت.

جمهوری اسلامی ایران (از ۱۹۷۹ میلادی تاکنون): در جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصول اسلامی و با تأکید بر موازین شرعی، نه تنها حقوق اقلیت های دینی به طور رسمی تضمین شده است، بلکه تلاش های بسیاری برای تقویت همبستگی میان پیروان ادیان مختلف انجام گرفت. به طور مثال در «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، حقوق اقلیت های دینی به طور رسمی تضمین شده است، به نحوی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اقلیت های مذهبی به مذاهب چهارگانه ی اهل سنّت و شیعیان زیدی و اقلیت های دینیِ شناخته شده به زرتشتی، کلیمی و مسیحی (ارمنی و آشوری) تقسیم بندی شده اند.

طبق قانون، این اقلیت ها در محدوده ی قانون محترمند، در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه به عمل کردن بر طبق آئین خود مجاز؛ طبق اصل ۶۴ قانون اساسی و اصلاحیه آن، هر یک از اقلیت های دینیِ رسمی، می توانند نماینده ای در مجلس شورای اسلامی داشته باشند. در بعضی اصول قانون اساسی تعابیر عامی آمده است که شامل اقلیت های دینی هم می شود، از جمله: لزوم فراهم شدن زمینه ی مشارکت عمومی مردم در تعیین سرنوشت خود و تأمین امنیت قضائی برای همه مردم (اصل ۳)، حمایت قانون از همه مردم و برابری حقوق مردم (اصول ۱۹ و ۲۰)، حق انتخاب شغل مناسب (اصل ۲۸)، حق دادخواهی و انتخاب وکیل (اصول ۳۴ و ۳۵)، و اصل برائتِ همه اشخاص از ارتکاب جرایم (اصل ۳۷)؛ و بر این اساس، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نسبت به قانون اساسی مشروطه، به آزادی ها و حقوق بیشتری برای اقلیت های دینی و مذهبی تصریح کرده است.

موقعیت جغرافیایی قومیّت ها

ایران کشوری پهناور با تنوّع قومی وسیع و متکثّر است. این تنوع قومی باعث شده که هر قوم ایرانی ویژگی ها و فرهنگ های خاص خود را داشته باشد. از آنجا که ایران در منطقه ای جغرافیایی ویژه قرار دارد، اقوام مختلفی از جمله فارس ها، کردها، ترک ها، بلوچ ها، عرب ها و ارامنه در آن ساکن هستند.

فارسی ها: فارسی ها، به عنوان بزرگ ترین قوم ایران، در مناطق مرکزی و جنوبی کشور سکونت دارند و زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی و رایج کشور صحبت می کنند.

آذری ها و ترک ها: در شمال غرب کشور و به ویژه در استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان زندگی می کنند و زبان ترکی آذری دارند.

کردها: کردها عمدتاً در مناطق غربی کشور و در استان های کردستان، کرمانشاه، ایلام و بخشی از آذربایجان غربی(جنوب استان) ساکن هستند و زبان کردی به چندین گویش مختلف صحبت می شود.

بلوچ ها: در مناطق جنوب شرقی ایران و در استان سیستان و بلوچستان ساکن اند و زبان بلوچی دارند.

عرب ها: در استان های جنوبی و جنوب غربی، به ویژه خوزستان، بوشهر و هرمزگان زندگی می کنند و زبان عربی را به عنوان زبان مادری صحبت می کنند.

ارامنه: ارامنه در مناطق مختلف کشور، به ویژه در اصفهان، تهران و مناطقی از شهرهای تبریز و ارومیه ساکن اند و به طور عمده به زبان ارمنی صحبت می کنند.

همزیستی و تعامل مثبت اقوام در بحران ها

اقوام مختلف ایرانی با وجود تفاوت های زبانی و فرهنگی، در طول تاریخ همواره در کنار یکدیگر زندگی کرده و با یکدیگر تعاملات فرهنگی و اجتماعی داشته اند. این تعاملات و همزیستی مسالمت آمیز نه تنها در زندگی روزمره، بلکه در مواجهه با چالش های تاریخی نیز، نشان دهنده ی قدرت همبستگی ملی بوده است، به نحوی که ایران در تاریخ معاصر خود نمونه های متعددی از همبستگی ملی و دینی در بحران ها و چالش های مختلف را به نمایش گذاشته است. در این بحران ها، مردم از تمامی اقوام و پیروان ادیان مختلف، در کنار یکدیگر ایستاده اند و نشان داده اند که «وحدت ملّی» می تواند در سخت ترین شرایط حفظ شود.

مهم ترین این رخدادها و بحران ها و نمونه های همبستگی و اتحاد ملی ایرانیان، عبارتند از:

جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه ایران (۱۳۵۹ – ۱۳۶۷): جنگ تحمیلی عراق علیه ایران یکی از بزرگ ترین بحران های تاریخی کشور بود. در این جنگ، مردم ایران از تمامی اقوام و پیروان ادیان مختلف، از کردها گرفته تا فارس ها، عرب ها، بلوچ ها و اقلیت های دینی همچون ارامنه و کلیمیان، همگی در کنار یکدیگر برای دفاع از میهن خود ایستادند. این جنگ نه تنها به عنوان یک بحران ملی شناخته می شود، بلکه نماد بارزی از همبستگی و وحدت دینی و قومی ایرانیان در برابر تهدید و دشمن خارجی است. در این جنگ، سربازان و غیرنظامیان از تمامی اقوام و ادیان مختلف در جبهه ها حضور داشتند و با فداکاری های خود، از تمامیّت ارضی کشور دفاع کردند. حتی در شرایط سخت جنگ، مردم در کنار یکدیگر زندگی کردند، از یکدیگر حمایت کردند و در مواقع بحران به کمک هم آمدند.

بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه: ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، در معرض انواع بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان و خشکسالی قرار داشته است. در چنین شرایطی، مردم ایران بارها نشان داده اند که توانایی همبستگی و همکاری در برابر بحران های طبیعی را دارند.

زلزله بم (۱۳۸۲): یکی از بزرگ ترین نمونه های بارز همبستگی ایرانیان در برابر بحران های طبیعی، زلزله ی بم بود که در سال ۱۳۸۲باعث ویرانی وسیعی در این شهر شد. در این حادثه، مردم ایران از تمامی اقوام و ادیان مختلف به کمک مردم بم شتافتند. گروه های امدادی و نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی به سرعت در کنار هم جمع شدند و منابع انسانی و مالی را برای بازسازی و کمک به آسیب دیدگان بسیج کردند.

سیل های اخیر: در سال های اخیر نیز ایران با مشکلات ناشی از سیل های گسترده روبه رو بوده است. در این شرایط نیز، اقوام و گروه های مختلف ایرانی در استان های مختلف به کمک یکدیگر شتافته اند. مردم مناطق مختلف کشور با تمام توان به کمک سیل زدگان رفتند و از امکانات خود برای بازسازی مناطق آسیب دیده استفاده کردند.

پاسخ به بحران های اقتصادی و اجتماعی: در مواقعی که کشور با بحران های اقتصادی و اجتماعی مواجه بوده؛ همبستگی مردم ایران از تمامی اقوام و ادیان در حمایت از یکدیگر و همکاری برای عبور از این مشکلات و مقاطع حساس، نمایان بوده است. بحران های اقتصادی مانند تورم، بیکاری و تحریم های بین المللی می تواند به چالش های اجتماعی منجر شود، اما در تمامی این دوران ها مردم ایران با وحدت و همبستگی، از یکدیگر حمایت کرده و در کنار هم به مقابله با مشکلات پرداخته اند. در طول سال های تحریم های شدید اقتصادی، اقوام مختلف ایران با ایجاد شبکه های حمایتی، همکاری در بازارهای محلی و استفاده از ظرفیت های داخلی، به یکدیگر کمک کرده اند تا کمبودها و مشکلات اقتصادی را کاهش دهند.

حمایت قانونی جمهوری اسلامی ایران از اقلیّت ها

جمهوری اسلامی ایران با توجه به قانون اساسی و دیگر مقررات قانونی، موفقیت هایی در زمینه ی حقوق اقلیت ها به ویژه در بُعد مذهبی و قومی داشته است. در این راستا، می توان به مواد قانونی خاص که حقوق این اقلیت ها را تضمین می کنند، اشاره کرد.

۱. ماده ۱۳ قانون اساسی: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صراحت اقلیت های مذهبی را به رسمیت شناخته است. طبق ماده ۱۳، یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان به عنوان اقلیت های مذهبی رسمی در ایران شناخته شده اند. این قانون به این اقلیت ها این حق را می دهد که نمایندگان خود را در مجلس شورای اسلامی انتخاب کنند. این اقدام و این ماده قانونی یکی از مهم ترین شاخص های مشارکت سیاسی اقلیت ها در کشور است که در قالب قانون اساسی تضمین شده است.

۲. ماده ۱۴ قانون اساسی: این ماده از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصول انسانی و موازین شرعی، حقوق اقلیت ها را محترم می شمارد و تأکید می کند که اقلیت های مذهبی باید به طور برابر با سایر شهروندان رفتار شوند. این ماده یک زمینه ی قانونی برای حمایت از حقوق انسانی اقلیت ها فراهم می کند و به دولت تکلیف می کند که با اقلیت ها برخورد عادلانه ای داشته باشد.

۳. ماده ۱۵ قانون اساسی: در مورد حقوق اقلیت های قومی، ماده ۱۵ قانون اساسی اشاره دارد به این که، در مناطق مختلف کشور، زبان های اقوام مختلف باید در مدارس تدریس شوند. این ماده از حقوق فرهنگی اقلیت ها به ویژه کردها، بلوچ ها و آذری ها حمایت می کند و بر اهمیت حفظ زبان و فرهنگ بومی تأکید دارد. این اقدام قانونی، گامی مهم در جهت احترام به حفظ و تقویت هویت قومی و فرهنگی در ایران است.

۴. ماده ۶۴ قانون اساسی: این ماده به اقلیت های مذهبی اجازه می دهد تا نمایندگان خود را به مجلس بفرستند و در فرآیند تصمیم گیری های سیاسی و قانونی کشور مشارکت کنند. حضور این نمایندگان در مجلس نشان دهنده ی احقاق حقوق اقلیت های مذهبی در ارکان حکومتی است.

۵. قانون حمایت از حقوق اقلیت ها: علاوه بر قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران برخی قوانین دیگر نیز برای حمایت از اقلیت ها تصویب کرده است. از جمله ی این قوانین، می توان به قوانین مربوط به اشتغال و آموزش اقلیت ها اشاره کرد. این قوانین در برخی موارد، شامل ارائه ی تسهیلات اقتصادی و فرهنگی به اقلیت ها می شود و سعی دارد شکاف های اجتماعی و اقتصادی میان اقلیت ها و اکثریت جامعه را کاهش دهد.

۶. قانون اساسی و حقوق اقلیت ها در نهادهای دولتی: در زمینه ی اقلیت های قومی نیز، بر اساس مقررات قانونی جمهوری اسلامی ایران، در برخی نهادهای دولتی برای اقلیت ها سهمیه ها و نمایندگی هایی در نظر گرفته شده است که شامل فرصت های شغلی و حق آموزش به زبان مادری است.

در نهایت، با توجه به مواد مختلف قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، این کشور موفق شده است که برخی حقوق اساسی اقلیت ها را در چارچوب قوانین رسمی و دولتی به رسمیت بشناسد و در جهت تحقق آن ها، اقدامات قانونی و اجرایی انجام دهد. این مبانی قانونی که در مواد ۱۳، ۱۴، ۱۵ و دیگر مواد قانون اساسی وجود دارد، نه تنها حقوق اقلیت ها را ضمانت می کند بلکه به آن ها این امکان را می دهد که در فرآیندهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور مشارکت داشته باشند.

نماینده سابق کلیمیان ایران در مجلس: «شرایط زندگی یهودیان در ایران بهتر از اروپا است»

«سیامک مره صدق» نماینده سابق کلیمیان ایران در مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با “دویچه وله” آلمان، گفت: «در مجموع، شرایط یهودیان در ایران همیشه بهتر از اروپا بوده است. در تاریخ کشور ما، هرگز همۀ ایرانیان مذهب، نژاد یا زبان واحدی نداشتند، بنابر این درجۀ بالایی از تعامل (با مذاهب دیگر) در ایران وجود دارد. یهودیان به عنوان یک اقلیت در این جا به رسمیت شناخته شده اند، بنابر این می توانیم آزادانه امور مذهبی مان را انجام دهیم، ما بیش از ۲۰ کنیسه فعّال در تهران و دست کم ۵ کشتارگاه حلال داریم.»

وی افزود: یهودیان و مسلمانان با وجود همۀ اختلافات مذهبی، به همدیگر احترام می گذارند. جامعۀ یهودیان و دیگر گروه های مذهبی در ایران از یکدیگر جدا نیستند و یهودیان روابطی اقتصادی با مسلمانان دارند.»

مره صدق که مدیریت کمیتۀ یهودیان تهران و “بیمارستان دکتر سپیر” در تهران را بر عهده دارد، ضمن تاکید بر این که نزدیک ترین دوستانش، مسلمان هستند، ادامه داد: «بیمارستانی که در آن کار می کنم، بیمارستان یهودیان است، اما بیش از ۹۵ درصد کارکنان و بیمارانش مسلمان هستند.»

نماینده ی سابق کلیمیان ایران در مجلس شورای اسلامی، در بخش دیگری از صحبت هایش، به کودکان یهودی اشاره و اظهار کرد: «آن ها به مدارس دولتی ایرانی می روند و اگر بخواهند مناسک مذهبی را به جای آورند، اجازه دارند روزهای شنبه تعطیل باشند.

سیامک مره صدق، یهودیت و صهیونیسم را دو مقولۀ جدا از هم خواند و تصریح کرد: «شمار زیادی از یهودیان مخالف و منتقد رفتار رژیم و ارتش اسرائیل هستند. تجاوز به دیگر کشورها و کشتار مردم بی گناه، ارتباطی با آموزه های موسی(ع) ندارد. گفتنی است هم اکنون حدود ۹ هزار یهودی در ایران زندگی می کنند.»

با توجه به مطالب فوق، وحدت ادیان الهی و اقوام سنتی در ایران، به عنوان یکی از ویژگی های برجسته ی اجتماعی و فرهنگی این کشور، همواره نقش مهمّی در پیشبرد همبستگی ملی و انسجام اجتماعی ایفا کرده است. این همزیستی مسالمت آمیز میان اقوام و ادیان مختلف ایران، نه تنها در تاریخ این سرزمین مستحکم تر بوده، بلکه در دوران معاصر نیز با تلاش های مستمر در راستای تقویت حقوق اقلیت ها و احترام به تنوع فرهنگی و مذهبی، به یکی از الگوهای موفق همزیستی مسالمت آمیز در جهان تبدیل شده است. با توجه به اهمیت این موضوع، می توان نتیجه گرفت که، ایران با تکیه بر اصول انسانی و دینی مشترک و با در نظر گرفتن احترام به حقوق تمامی اقوام و پیروان ادیان مختلف، همچنان به عنوان الگویی در زمینه وحدت و همبستگی ملی در دنیا جاوید و باقی خواهد ماند.

انتهای پیام