سؤالات اساسی که به پاسخگویی سازمان هوش مصنوعی نیاز دارد/ایران در مسیر رقابت جهانی در تراشه سازی

رامین عابدی اصل، تحلیلگر و کارشناس هوش مصنوعی در گفت وگو با نازک نارنجی، سند ملی هوش مصنوعی را سندی دانست که بر اساس آن سازمان ملی هوش مصنوعی تأسیس شد که قرار است در سال های آینده اهداف و چشم اندازهای این سند را محقق کند و گفت: هر بند از این سند نیازمند بررسی دقیق، علمی و موشکافانه توسط کارشناسان متخصص این حوزه است. اگر این بررسی به درستی انجام شود، احتمالاً بیش از نیمی از سند نیاز به ویرایش خواهد داشت؛ چرا که در برخی موارد، چشم اندازهای ارائه شده شبیه به یک خواب شیرین در مرداب هستند؛ اهدافی که اگر با دانش و واقعیت های امروز به آنها نگاه کنیم، به هیچ وجه قابل دستیابی نیستند، نمونه آن برخی وظایف محول شده به سازمان هوش مصنوعی است که به طور اصولی ارتباطی با این سازمان ندارند.

وی واگذاری وظایف توسعه زیرساخت های سخت افزاری پردازش را نمونه ای از وظایفی دانست که ارتباطی با سازمان هوش مصنوعی ندارد و اظهار کرد: سازمان ملی هوش مصنوعی متولی افزایش توان پردازشی کشور نیست.

عابدی اصل ادامه داد: واقعیت تلخی که در حوزه فناوری در کشور ما در مقایسه با کشورهای پیشرفته وجود دارد، این است که تمام دانش و تکنولوژی های پیشرفته در دنیا توسط شرکت های خصوصی تولید و گسترش یافته اند و دولت ها در این فرآیند نقشی نداشته اند و دولت ها تنها عهده دار حمایت مالی و معنوی از این شرکت ها برای رشد و توسعه دانش و تکنولوژی بوده اند. حتی سیاستگذاری های دخالت آمیز در نوع تکنولوژی نیز نداشته اند، بلکه بیشتر مانند پدری عمل کرده اند که دست فرزندشان را زمانی که تازه راه رفتن را یاد گرفته، در دست داشته اند و وقتی این فرزند به رشد و بلوغ رسیده، با همین تکنولوژی و دانش، ارزآوری بسیاری برای آن کشور داشته است.

این تحلیلگر هوش مصنوعی با تاکید بر اینکه قرار نیست سازمان ملی هوش مصنوعی همه هوش مصنوعی کشور باشد، نقش این سازمان را تنها و تنها نقش نظارتی و حامی عنوان کرد و یادآور شد: اگر این سازمان باعث ایجاد بوروکراسی در این حوزه شود، حتی تعداد اندکی از متخصصین و شرکت هایی که در این حوزه فعالیت خود را آغاز کرده اند نیز ممکن است از کشور مهاجرت کنند.

انتقادات سند هوش مصنوعی

وی در پاسخ به این سؤال که زیرساخت مورد نیاز برای راه اندازی یک سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی چیست؟ پاسخ داد: راه اندازی یک سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی (AI) نیازمند زیرساخت های مختلفی است که در سطوح فنی و مدیریتی شامل موارد «سخت افزار»، «نرم افزار»، «داده ها»، «مدیریت و مهارت ها»، «زیرساخت شبکه»، «ابزارهای مانیتورینگ و ارزیابی» و «پیاده سازی در مقیاس» می شود.

عابدی اصل با اشاره به زیرساخت «سخت افزار» آن را شامل موارد «پردازنده های قوی (CPU/GPU)»، «حافظه (RAM)»، «ذخیره سازی (Storage)» و «سرورهای قدرتمند» دانست و درباره پردازنده های قوی (CPU/GPU) گفت: برای انجام محاسبات پیچیده، پردازنده های قدرتمند، به ویژه GPU ها یا حتی پردازنده های تخصصی مانند TPU ها لازم هستند.

وی با بیان اینکه بسته به نوع مدل AI، حافظه زیادی برای پردازش داده ها مورد نیاز است، درباره ذخیره سازی (Storage) یادآور شد: داده های بزرگ نیاز به فضای ذخیره سازی بالا دارند. استفاده از هارد دیسک های SSD با سرعت بالا ترجیح داده می شود.

عابدی اصل درباره سرورهای قدرتمند نیز تاکید کرد: در صورت اجرای سیستم به صورت محلی، سرورهای قوی با توان پردازشی بالا ضروری هستند. اگر از ابر (Cloud) استفاده می کنید، سرورهای مقیاس پذیر مورد نیاز است.

این تحلیلگر هوش مصنوعی با اشاره به زیرساخت «نرم افزار» گفت: در این زیرساخت مواردی نظیر «پلتفرم های AI و یادگیری ماشینی»، «زبان های برنامه نویسی»، «سیستم عامل» و «مدیریت داده ها» مطرح هستند که پلتفرم های AI و یادگیری ماشینی مانند TensorFlow، PyTorch، Scikit-Learn، Keras و … که به شما امکان می دهند مدل های AI را توسعه دهید و آموزش دهید. زبان های برنامه نویسی مانند Python و R و … که به طور گسترده برای توسعه مدل های AI استفاده می شوند. استفاده از سیستم عامل های پایدار و قابل اطمینان مانند لینوکس برای مدیریت کارآمدتر منابع و اجرای برنامه های سنگین نیاز است و همچنین در بخش مدیریت داده ها نظیر پایگاه های داده و سیستم های مدیریت داده که امکان ذخیره، بازیابی و پردازش داده ها را فراهم می کنند (مثل SQL، NoSQL، Hadoop)، مطرح است.

عابدی اصل با بیان اینکه در زیرساخت «داده ها» مواردی نظیر «جمع آوری داده ها»، «پیش پردازش داده ها» و «ذخیره سازی داده ها» مطرح است، گفت: جمع آوری داده های با کیفیت و به اندازه کافی برای آموزش مدل ها ضروری است.

وی درباره پیش پردازش داده ها یادآور شد: داده ها باید پاکسازی، دسته بندی و آماده سازی شوند تا برای آموزش مدل ها مناسب باشند. همچنین درمورد  ذخیره سازی داده ها نیز ایجاد سیستم های ذخیره سازی داده ها برای نگهداری و دسترسی آسان به داده ها ضروری است.

عابدی اصل با اشاره به زیرساخت «مدیریت و مهارت ها» گفت: این بخش شامل تیم تخصصی، آموزش و مدیریت پروژه است که درباره تیم تخصصی باید یادآور شد که متخصصان داده، مهندسان یادگیری ماشینی، توسعه دهندگان نرم افزار و مدیران پروژه برای مدیریت و توسعه سیستم مورد نیاز هستند. همچنین تیم باید به طور مداوم در حال آموزش و یادگیری تکنولوژی های جدید AI باشد و  داشتن یک رویکرد منظم برای مدیریت پروژه، از جمله اسپرینت ها و مایلسون های مشخص برای پیشرفت پروژه لازم است.

این تحلیلگر هوش مصنوعی با بیان اینکه در زیرساخت شبکه دو موضوع پهنای باند بالا و امنیت شبکه مطرح است، خاطرنشان کرد: برای انتقال داده های بزرگ بین سرورها و ذخیره سازها به پهنای باند بالا نیاز است و پیاده سازی پروتکل های امنیتی برای حفاظت از داده ها و جلوگیری از نفوذ نیز از ضروریات است.

این کارشناس هوش مصنوعی با اشاره به زیرساخت «ابزارهای مانیتورینگ و ارزیابی» آن را شامل دو بخش «مانیتورینگ عملکرد» و «ارزیابی مدل» دانست و یادآور شد: در مانیتورینگ مدل استفاده از ابزارهایی برای نظارت بر عملکرد مدل های AI و سرورها و در  ارزیابی مدل، ابزارها و متدهایی برای ارزیابی دقت، صحت و عملکرد مدل های AI پس از آموزش ضروری است.

عابدی اصل با اشاره به آخرین مورد در زیرساخت یعنی «پیاده سازی در مقیاس» گفت: در این زیرساخت مدیریت مقیاس پذیری یعنی قابلیت مقیاس پذیری زیرساخت برای پشتیبانی از تعداد زیادی از درخواست ها و پردازش داده های بزرگ مورد توجه است.

وی ادامه داد: موارد هفت گانه بالا از جمله ضروریات اساسی برای هر سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی هستند. بدون تأمین هر یک از این عناصر، پیاده سازی و توسعه یک سیستم هوش مصنوعی امکان پذیر نخواهد بود. تفاوت اصلی این است که مقیاس اجرای این موارد بر اساس پیچیدگی و قدرت سیستم هوش مصنوعی متفاوت است؛ به این معنا که برای سیستم های هوش مصنوعی قدرتمندتر و جامع تر، منابع بیشتری مورد نیاز است، در حالی که سیستم های کوچکتر و ساده تر به منابع کمتری نیاز دارند.

سؤالات اساسی درباره توسعه هوش مصنوعی

عابدی اصل با اشاره به هدفگذاری کشور برای قرار گرفتن در میان ۱۰ کشور برتر در هوش مصنوعی در متن سند ملی هوش مصنوعی، گفت: پرسش کلیدی در این زمینه آن است که منظور از “۱۰ کشور برتر در حوزه هوش مصنوعی” چیست؟ چه معیارهایی برای این رتبه بندی در نظر گرفته شده است؟ ضروری است که گردآورندگان این سند، معیارهای دقیق مقایسه و شاخص هایی که برای قرار گرفتن در میان ۱۰ کشور برتر جهان در نظر گرفته اند را به صورت شفاف مشخص کنند.

وی سؤال دیگری در این باره را وضعیت کشور در فراهم سازی ملزومات لازم برای هوش مصنوعی دانست و افزود: کشور ما، با توجه به تحریم های گسترده ای که در حوزه فناوری (چه از نظر سخت افزاری و چه نرم افزاری) طی سال های اخیر با آن مواجه بوده است، از نظر زیرساخت های سخت افزاری برای پردازش های پیشرفته در وضعیت بسیار نامطلوبی قرار دارد. بسیاری از سیستم های پردازشی موجود به طور کامل از رده خارج شده و از تکنولوژی های چند نسل گذشته استفاده می کنند. با ظهور تکنولوژی های جدید، بخش عمده ای از زیرساخت های سخت افزاری کشور، از جمله در حوزه های پردازش، ذخیره سازی و شبکه، نیاز به به روزرسانی اساسی دارند.

این فعال حوزه هوش مصنوعی اضافه کرد: کشور ما توانایی کافی برای ایجاد بسترهای پردازش هوش مصنوعی را ندارد. در حالی که محصولات شرکت های غول تراشه سازی مانند NVIDIA برای سال های آینده توسط شرکت های بزرگ هوش مصنوعی از پیش خریداری شده اند و عرضه این محصولات در بازار جهانی به حداقل ممکن رسیده است، رقابت سنگینی بین شرکت های بزرگ دنیا برای تأمین سخت افزار مورد نیاز زیرساخت های هوش مصنوعی وجود دارد. هزینه های بالای تأمین این تراشه ها نیز نکته ای قابل توجه است. از آنجا که واردات این سخت افزارها به کشور ما پس از چندین دست تغییر صورت می گیرد، قیمت آنها به شدت افزایش می یابد. این افزایش قیمت یکی از موانع جدی در مسیر تأمین سخت افزارهای مورد نیاز برای توسعه زیرساخت های هوش مصنوعی در کشور محسوب می شود.

افزایش توان محاسباتی کشور تا یک اگزا فلاپس 

عابدی اصل به بخش دیگر این سند در خصوص افزایش توان محاسباتی اشاره کرد و گفت: وقتی در برنامه ریزی برای ایجاد یک سازمان ملی هوش مصنوعی چنین مواردی مطرح می شود، اولین سؤالی که به ذهن خطور می کند، این است که افزایش توان پردازشی کشور چه ارتباطی با سازمان ملی هوش مصنوعی دارد، در حالی که کشور دارای یک وزارتخانه فناوری اطلاعات است که متولی اصلی زیرساخت های شبکه و پردازش کشور به شمار می آید. پاسخی که می توان به این سؤال داد، این است که این موضوع نباید در «سند سازمان ملی هوش مصنوعی» گنجانده شود.

وی افزود: حتی اگر به بخشی از سند که توسعه توان پردازشی تا ۵ اگزا فلاپس را مطرح می کند، توجه کنیم، باز هم این سؤال مطرح می شود که آیا سازمان ملی هوش مصنوعی واقعاً باید متولی توسعه توان پردازشی کشور باشد؟

عابدی اصل خاطر نشان کرد: اگر فرض کنیم که این مسئولیت به سازمان ملی هوش مصنوعی واگذار شده است، با توجه به شرایط فعلی و تحریم های گسترده در حوزه های مختلف سخت افزاری و وضعیت نامطلوب زیرساخت های شبکه، توسعه توان پردازشی تا ۵ اگزا فلاپس تقریباً غیرممکن به نظر می رسد. به علاوه، این مساله نیز مطرح است که طبق سند موجود، توان پردازشی کشور ۲۰ پتافلاپس است، در حالی که تنها در بخش هواشناسی کشور چین، توان پردازشی در حال نزدیک شدن به ۶۰ پتافلاپس است.

وی ادامه داد: این در حالی است که سازمان هواشناسی کشور تنها توان پردازشی معادل ۱۴ ترافلاپس(ترا نه پتا) را دارد؛ و این در شرایطی است که فناوری این سرور هم قدیمی و منسوخ شده است و نکته مهم و جالب این است که در بسیاری از کشورهای دنیا، سازمان های هواشناسی دارای پیشرفته ترین سرورها برای پردازش حجم عظیم داده های هواشناسی هستند. این تفاوت عظیم نمونه ای کوچک از وضعیت کلی کشور در حوزه توان پردازشی است.

این تحلیلگر حوزه هوش مصنوعی یادآور شد: علاوه بر بحث پردازش، برای ایجاد زیرساخت های لازم به منظور دستیابی به توان محاسباتی در مقیاس اگزا فلاپس، نیازمند تکنولوژی های فوق العاده پیشرفته در حوزه ارتباطات و شبکه هستیم. این تکنولوژی ها باید قادر باشند داده ها را به سرعت و کارآمدی منتقل کنند تا از این حجم پردازش به طور کامل استفاده شود. در غیر این صورت، مانند این است که بخواهید از یک تانکر چندصد هزارلیتری با یک شیر بسیار کوچک، تنها یک فنجان در دقیقه خروجی بگیرید. بدون داشتن شبکه ای قوی و پیشرفته، حتی با توان پردازشی بالا هم نمی توان به بهره وری کامل دست یافت.

افزایش فروش دانش بنیان های هوش مصنوعی تا سقف ۲ هزار میلیارد تومان

وی در پاسخ به این سؤال که آیا امکان افزایش فروش شرکت های دانش بنیان حوزه هوش مصنوعی تا ۲ هزار میلیارد تومان تا سال ۱۴۰۷ امکان پذیر است، گفت: برای پاسخ به این سؤال، لازم می دانم به یک ابهام دیگر در سند اشاره کنم. ما در حال صحبت درباره افزایش فروش شرکت های دانش بنیان در حوزه هوش مصنوعی هستیم، اما این جمله به تنهایی توصیف کاملی از گسترش هوش مصنوعی در کشور نیست؛ زیرا هوش مصنوعی قرار است به تمامی شرکت ها، زیرساخت ها و فرآیندها نفوذ کند و آنها را تحت تأثیر قرار دهد. این بدان معناست که هوش مصنوعی باید در تمامی حوزه ها، از یک نانوایی سنتی در یک روستای دورافتاده گرفته تا شرکت های غول پیکر در حوزه های بهداشت، انرژی، حمل و نقل و غیره، وارد شود.

عابدی اصل اظهار کرد: بنابراین، مطرح کردن این موضوع که ما تنها بر افزایش فروش شرکت های دانش بنیان تمرکز کنیم، از اساس اشتباه است. اگر هدف این است که فروش این شرکت ها به رقم ناچیز ۲۰۰۰ میلیارد تومان برسد و اگر حداکثر این سقف رشد محقق شود، در واقع به این معناست که سال ۱۴۰۷، باید فاتحه هوش مصنوعی در ایران را خواند. زیرا قرار است تا سال ۱۴۰۷، هوش مصنوعی تمامی زیرساخت ها را متحول کند، یعنی یک همه گیری گسترده از فناوری که اگر سازمان ملی هوش مصنوعی نتواند سیاستگذاری درستی برای این رشد فوق العاده ایجاد کند، قطعاً این تحول توسط زیرساخت های خارجی جبران خواهد شد.

وی تصریح کرد: به طور خلاصه، گسترش هوش مصنوعی نیازمند یک نگاه جامع و همه جانبه است که شامل تمام بخش ها و صنایع می شود، نه صرفاً محدود به افزایش فروش در یک بخش خاص. این تحول باید به گونه ای مدیریت شود که بتواند همه زیرساخت های کشور را در بر بگیرد و از تأثیرات خارجی بی نیاز کند.

آیا تحقق تولید ۲ هزار محصول و خدمت مبتنی بر هوش مصنوعی با دستور قانون امکان پذیر است؟

وی با بیان اینکه آیا تحقق تولید ۲ هزار محصول و خدمت مبتنی بر هوش مصنوعی با دستور قانون امکان پذیر است، گفت: برای پاسخ به این سؤال، من سؤال دیگری مطرح می کنم: امروز در دنیا چند محصول مبتنی بر هوش مصنوعی وجود دارد؟ پاسخ این است که بیش از ۲ میلیون محصول مبتنی بر هوش مصنوعی در حال حاضر وجود دارد و حتی در لحظه ای که ما در حال صحبت هستیم، این تعداد در حال افزایش است. این واقعیت نشان می دهد که افرادی که این سند را تهیه کرده اند، دانش کافی در مورد گستره و تنوع محصولات هوش مصنوعی نداشته اند. تعیین عدد ۲ هزار برای رشد و برنامه ریزی چند ساله در حوزه هوش مصنوعی، بیشتر شبیه شوخی است.

عابدی اصل ادامه داد: به نظر من، سؤال اصلی در اینجا بی پاسخ مانده است. زیرا توسعه هوش مصنوعی در جهان عمدتاً توسط شرکت های خصوصی و بدون دخالت مستقیم قانون گذاران صورت می گیرد. شاید دولت بتواند وزارتخانه ها و سازمان های خود را ملزم به هوشمندسازی فرآیندهای اداری کند، اما اعمال چنین الزامی برای شرکت های خصوصی امکان پذیر نیست. به ویژه در دنیای امروز که نوآوری و سرعت رشد تکنولوژی از قوانین سنتی پیشی گرفته اند، راهکارهای اجرایی و برنامه ریزی باید متناسب با واقعیت های پیچیده و پویای بازار جهانی باشد.

انتهای پیام