«ظهیر الدوله» آرامگاه بزرگان موسیقی/ از ارکستر ملی تا دفاع از مشروطه

به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، از زمانی که میرزا علی خان دولوی قاجار ملقب به ظهیر الدوله و داماد ناصرالدین شاه، منش خود را در راستای خدمت به ملت قرار داد و دربار پر زرق و برق قاجار نتوانست او را مشغول به خود نگه دارد، داستان آرامگاه ظهیر الدوله آغاز شد.

ظهیر الدوله سال ۱۳۰۴ پس از پدر خود به عنوان وزیر تشریفات خاصه ناصرالدین شاه منصوب شد. وی به واسطه شور و شوق و نوع تربیتی که داشت، فضا را برای فعالیت موسیقیایی هنرمندان فراهم کرد. تا حدی که به واسطه فعالیت ها در ترتیب دادن به کنسرت های ایرانی، از او به عنوان پایه گذار نمایش و ارکستر ملی ایران یاد می شود.

امروز گروهی از هنرمندان موسیقی که در آرامگاه ظهیر الدوله خفته اند، زمانی با همکاری وی اولین کنسرت و گروه های موسیقی را تشکیل دادند.

گرایش به دفاع از حقوق ملت

مدتی بعد وزیر شاه قاجار انجمنی به نام انجمن اخوت را تشکیل داد که به نوعی حامی مشروطه بودند و خود را مبارزان استبداد می دانستند.

بنا به نوشته مهدى مرسلوند در کتاب زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، «آشنایى ظهیرالدوله با صفى علیشاه نقطه عطفى در زندگى او بود. به طوری که به زودى در سلک مریدان وى درآمد و پس از درگذشت صفى علیشاه در ۱۳۱۶ با لقب صفی علیشاه جانشین او شد.».

اما فعالیت های وی در انجمن اخوت موجب شد تا پس از به توپ بستن مجلس در دوران استبداد صغیر، خانه وی به اتهام همکاری با مشروطه خواهان غارت شود. ظهیر الدوله در ادامه با دیدن وضعیت پیش آمده، ملک خود در نزدیکی امامزاده قاسم و محل فعلی آرامگاه ظهیر الدوله را به انجمن اخوت وقف کرد و اداره آنرا برای ادامه فعالیت ها به آنها سپرد.

فعالیت انجمن اخوت مدت ها است که با فوت آخرین عضو یعنی درویش رضا در سال ۱۳۶۶ به پایان رسیده است. ظهیر الدوله نیز که ابتدا خانقاه و مدفن اعضای انجمن اخوت بود تا مدت ها توسط همسر و پسر وی اداره می شد. بعد ها هنرمندان بسیاری در این آرامگاه به خاک سپرده شدند.

مقبره شعرا و اهالی موسیقی در ظهیر الدوله

علی خان ظهیرالدوله سال ۱۳۰۳ خورشیدی در اثر سکته قلبی در باغ خود در جعفرآباد شمیران درگذشت. این باغ در مجاورت آرامگاه فعلی ظهیر الدوله است. وی در همین آرامگاه دفن شد.

بزرگان، هنرمندان و شعرای بسیاری از جمله ملک الشعرای بهار، ادیب، شاعر، نویسنده روزنامه نگار و سیاست مدار ایرانی، دکتر محمدحسین لقمان ملقب به لقمان الدوله و معین الاطبا، مؤسس مدرسه طب در سال ۱۲۹۷ و اولین رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران و پزشک برجسته ایرانی، رهی معیری، غزل سرای معاصر ایرانی، ایرج میرزا شاعر نامدار، حسین یاحقی نوازنده ویولن، کمانچه و رهبر ارکستر، رضا محجوبی نوازنده ویولون و آهنگساز، داریوش رفیعی خواننده ایرانی که به خاطر شعر «زهره» «شب انتظار» و «گلنار» معروفیت داشت، بانو قمرالملوک وزیری، اولین خواننده زن ایرانی، روح الله خالقی آهنگساز «با بهار دلنشین» و «ای ایران» و نویسنده کتاب موسیقی ایران، مرتضی محجوبی نوازنده پیانو، فروغ فرخزاد شاعر نامدار معاصر، مشیر همایون نگارنده اولین نت پیانو در ایران، حسین تهرانی، تنبک زن ایرانی، نورعلی خان برومند ردیف دان مشهور و نوازده تار، سه تار و تنبک، ابوالحسن خان صبا و حسن تقی زاده از عاملان جنبش مشروطه و رئیس مجلس سنا در این آرامگاه به خاک سپرده شده اند.

به دلیل اینکه در گذشته ظهیر الدوله یک قبرستان عمومی بود، افراد مختلفی دفن می شدند، اما در دهه های ۴۰ و ۵۰ دفن اشخاص با اجازه نامه خاص و آن هم به صورت محدود انجام می شد. آخرین تدفین در آرامگاه ظهیرالدوله در سال ۱۳۵۹ انجام شد؛ و طبق اظهارات نگهبان آن، از آن تاریخ به بعد دفنی در آنجا صورت نگرفته است.

آرامستان ظهیرالدوله در سال ۱۳۷۸ توسط سازمان میراث فرهنگى و گردشگرى استان تهران با شماره ۲۰۰۱ در فهرست آثار ملى کشور به ثبت رسید.