آثار خلق شده با هوش مصنوعی تحت حمایت قانون هستند؟

به گزارش نازک نارنجی، «اثر» در لغت نامه ها با معانی متفاوتی تعریف شده است؛ جای پا، ردپا، رد، نشان، نشانه، تاثیر، خاصیت، فایده، واکنش، تالیف، تصنیف، نوشته، پی، رگه، فعل، نقش، حاصل، نتیجه و معلول همه از معانی این کلمه هستند.

در مورد آثار اما بر اساس  ماده یک قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان، «آنچه که از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان (پدیدآورندگان) پدید می آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته «اثر» اطلاق می شود.» ذیل این قانون، مؤلف و مصنف و هنرمند به عنوان «پدیدآورنده» شناخته می شوند. 

پنجشنبه یازدهم دی ماه سال ۱۳۴۸ پس از تصویب مجلس سنای ایران در آذرماه همان سال بود که قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان به تصویب مجلس شورای ملی رسید؛ تحت این قانون قرار بود حمایتی از حقوق مادی و معنوی مؤلفین، مصنفان و هنرمندان به وجود آید.

بر اساس موضوعات تدوین شده، سی و سه ماده و تبصره ذیل این قانون قرار گرفت بر اساس ماده ۲ این قانون، ۱۲ گروه از آثار مورد حمایت قرار گرفتند.

در واقع آثار زیرمجموعه این ۱۲ گروه شامل قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان خواهد شد. مرداد سال ۱۳۸۹ البته طرح اصلاح ماده ۱۲ این قانون هم به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در این طرح، مدت حمایت از آثار، از ۳۰ سال به ۵۰ سال پس از مرگ پدیدآورنده افزایش پیدا کرد.

علی نجفی توانا ـ حقوقدان ـ در گفت وگویی با نازک نارنجی با تمرکز بر حمایت این قانون از آثار هنرهای تجسمی، با اشاره به موضوع سرقت های هنری به بررسی این قانون پرداخت و اظهار کرد: قانون حمایت از مؤلفان و مصنفان و هنرمندان سال ۱۳۴۸ تصویب شد و سال ۱۳۸۹ اصلاحاتی در زمینه درخصوص مفاد آن اعمال شد؛ این قانونی عامی است که از نظر آن هر شخصی که دست به تالیف، تصدیق بزند و هنری ایجاد کند که بتوان به او عنوان «پدیدآورنده» را داد، تحت حمایت خواهد داشت. 

او ادامه داد: تخلف از مفاد این قانون به گونه ای که به حقوق پدیدآورندگان تعرض کند قابل ترغیب و مجازات است و حتی مطالبه خسارات مادی و معنوی در چهارچوب این قانون و سایر قوانین امکان پذیر است. قانون برای اینکه بتواند نموداری از برخی هنرها و آثار ترسیم کرده باشد در ماده دو به عناوین مورد حمایت خود اشاره کرده است. 

۱ – کتاب و رساله و جزوه و نمایشنامه و هر نوشته دیگر علمی و فنی و ادبی و هنری.
۲ – شعر و ترانه و سرود و تصنیف که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده
باشد.
۳ – اثر سمعی و بصیری به منظور اجراء در صحنه های نمایش یا پرده سینما یا پخش از
رادیو یا تلویزیون که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یانشر شده باشد.
۴ – اثر موسیقی که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.
۵ – نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته ها و خط های
تزیینی و هر گونه اثر تزیینی و اثر تجسمی که به هر طریق وروش به صورت ساده یا
ترکیبی به وجود آمده باشد.
۶ – هر گونه پیکره ( مجسمه).
۷ – اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان.
۸ – اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد.
۹ – اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم.
۱۰ – اثر ابتکاری که بر پایه فرهنگ عامه ( فولکلور) یا میراث فرهنگی و هنری ملی
پدید آمده باشد.
۱۱ – اثر فنی که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد.
۱۲ – هر گونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این فصل
پدید آمده باشد.

این حقوقدان گفت: به طور کلی هر اقدام مبتکرانه ای که بتوان آن را اثر علمی، هنری و حتی صنعتی اطلاق کرد مورد حمایت این قانون است و در چهارچوب ماده ۲۳ این قانون ابعاد مختلف آن جرم انگاری شده است که اگر در چهارچوب تخلفات قرار گیرد اشخاص تا سه سال حبس حسب مورد قابل تعقیب خواهند بود. ضمن اینکه پرداخت خسارت مادی و معنوی به عهده شخص مجرم گذاشته شده است، حتی اگر مرتکب جرم شخص حقوقی باشد که شامل موسسات مانند گالری ها، انتشاراتی و… نیز می شود؛ با توجه به ماده قانون ۲۰ و ۱۴۳ مجازات اسلامی حتی مجازات کیفری نیز متوجه مرتکبین است؛ حتی اگر در راستای منافع شرکت یا به نام موسسه ای سودی حاصل شده باشد.

او افزود: اما در این رابطه ظرف زمانی هم تعریف شده است.

 ضعف نظارتی در رابطه با کپی رایت

نجفی توانا تاکید کرد: هرچند در چهارچوب قانون کپی رایت در دنیا به صورت سخت گیرانه ای در رابطه با متخلفان برخورد شده و جرم انگاری هایی در این زمینه مجازاتی را برای مرتکب تعیین کرده است اما در کشور ما به دلیل ضعف نظارت در بسیاری از جنبه ها از جمله این مورد متاسفانه شاهد وقوع سرقت های هنری و ادبی به شکل وسیع تری هستیم.

وی افزود: در پیوند با این نوع از تخلفات اگر هنرمندی از آثار دیگران با ذکر نام یا مرجع استفاده کند این عمل قابل مجازات نیست.

به عقیده او در یک کلام، قانون لازم وجود دارد اما نظارت و مدیریت بر اجرای قانون و ممیزی لازم موجود نیست.

او گفت: دیده شده که متضررین از سرقت و تعرضات آثار هنری، ملاحضه شده که مراجع قضایی مبادرت به تعقیب کرده اند؛ پس با توجه به تخصصی بودن موضوع نظام قضائی کشور و سیستم وکلا باید تخصص لازم را در این زمینه برخوردار باشند. 

قیدهای ادبی قانونی به هوش مصنوعی کمک می کنند

نجفی توانا به این سوال که آیا آثار هنری دیجیتال و آثار تولید شده با کمک هوش مصنوعی نیز زیر مجموعه این قانون قرار خواهند گرفت یا خیر؟ نیز پاسخ داد و در این رابطه گفت: با توجه به زمان تصویب قانون ما در سال ۱۳۴۸ و قانون اصلاحی در سال ۱۳۸۹، اشاره ای به هنرهای دیجیتال یا هنرهایی که با استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی ایجاد می شود نشده است اما چند قید ادبی در این قانون وجود دارد که در علم حقوق می توان از آن برداشتی داشت؛ اثر سمعی و بصری، فیلم، نمایش، اثر عکاسی، روش های ابتکاری، هنرهای دستی صنعتی یا موضوع حقوق پدیدآورنده به هر ترکیبی که نوع جدیدی از هنر را به نمایش بگذارد که در چهارچوب تاریخ مربوط به این تخصص ها و رشته ها اثر تلقی شود قطعا این قانون جامعیت لازم را خواهد داشت که بتواند از پدیدآورنده حمایت کند. البته در قانون مرتبط به جرائم رایانه ای این نوع جرائم کم تر مورد توجه قرار گرفته و اشاره ای به این نوع جرائم مربوط به آثار هنری و ادبی نشده است اما به لحاظ تطبیق مصداق با حکم به زعم ما منعی برای حمایت از این دسته آثار هنری و هنرمندان وجود ندارد. 

تغییر در اصل یک اثر هنری شامل چه قانونی است؟

او درباره مالکیت یک اثر درصورتی که هنرمندی دیگر تغییراتی در اصل اثر ایجاد کرده است نیز گفت: زمانی که شخصی اثری را به وجود می آورد به عنوان پدید آورنده مالک آن است و ارائه این اثر بدون مجوز از صاحب اثر جرم تلقی می شود. 

این حقوقدان ادامه داد: به عنوان مثال مجسمه سازی بر اثری که از پیش از سوی دیگری ساخته شده بخشی می افزاید مسلما با توجه به اتکا به اثری که متعلق به دیگری است تخلفی صورت گرفته است؛ به نظر می رسد که اگر نتوان بخش جدید را مجزا کرد حقی برای انجام دهنده جرم وجود نخواهد داشت؛ مگر اینکه کپی به عنوان اثری دیگر قابل ارائه باشد که از این منظر می توان حقوق پدید آورنده را نیز لحاظ کرد. 

حراجی و گالری ها هم در برابر کپی رایت مسئولیت دارند

او در پایان درباره وظیفه موسسات برگزار کننده حراج و گالری ها نیز درباره بررسی کپی رایت گفت: موسسه ای که وظیفه حراج گذاشتن یا حتی در معرض نمایش قرار دادن را به عهده دارد وظیفه دارد تعلق این هنر و هنرمند را بررسی کند؛ ناشران نیز موظف هستند در این زمینه بررسی لازم را داشته باشند. این وظیفه قابل تقسیم میان ارائه کننده اثر و مجموعه ای است که اثر را بدون احراز عرضه کرده است. 

انتهای پیام