عدم رعایت تشریفات دادرسی در مرحله بدوی و تکلیف دادگاه تجدیدنظر
چنانچه عدم رعایت تشریفات دادرسی موجب بی‌اعتباری رای بدوی در مرجع تجدیدنظر شود تکلیف دادگاه تجدیدنظر چیست؟ نقض و رسیدگی یا نقض و اعاده به دادگاه بدوی؟
نظر هیئت عالی
نظریه اقلیت که دلالت بر تکلیف دادگاه تجدیدنظر بر رسیدگی و منع اعاده پرونده به دادگاه تالی را دارد مورد تایید اعضا هیات عالی است.
نظر اکثریت
هرچند تشریفات مهم و اساسی که موجب بی‌اعتباری رای می‌شود در قانون مشخص نشده است با این حال تشریفات موثر ناظر به اصول دادرسی است که عدم رعایت آن به حقوق شاکی و یا متهم خلل وارد می‌کند و موجب بی‌اعتباری رای می‌شود. وقتی رای بی‌اعتبار شناخته شود باید از اول مجدداً رسیدگی و تشریفات رعایت شود.
همچنین از وحدت ملاک بند ب ماده 469 آیین دادرسی کیفری در مرحله فرجام‌خواهی نیز که رای توسط دیوان نقض و به شعبه هم‌عرض ارجاع می‌شود می‌توان در خصوص سوال استفاده نمود. با توجه به مراتب اعلامی و توجهاً به تبصره ذیل ماده 455 قانون آیین دادرسی کیفری مذکور رای صادره توسط دادگاه تجدیدنظر نقض و پرونده جهت رسیدگی به دادگاه بدوی جهت رسیدگی مجدد اعاده می‌گردد.
نظر اقلیت
در مواردی که تشریفات مهم که عدم رعایت آن موجب بی‌اعتباری رای می‌شود توسط دادگاه بدوی رعایت نشده باشد بر طبق تبصره ماده 455 قانون آیین دادرسی کیفری رای نقض و دادگاه تجدیدنظر راساً رسیدگی و با رعایت تشریفات قانونی نسبت به صدور رای اقدام می‌نماید. موارد اعاده پرونده از دادگاه تجدیدنظر به دادگاه بدوی در قانون تصریح و استثنایی می‌باشد و در موارد استثناء نیز باید به قدر متیقن عمل نمود و دلیلی برای اعاده پرونده وجود ندارد. تبصره ماده 455 قانون مذکور و بند 2 ماده 371 قانون آیین دادرسی مدنی فقط در خصوص نقض رای است و اینکه پرونده به دادگاه بدوی اعاده شود تصریحی ندارد.
اشتباه در صدور کیفرخواست و تکلیف دادگاه تجدیدنظر (نشست تجدیدنظر)
در پرونده ای مقدار 335/21 لیتر مشروب ساخت داخل از متهم کشف شده است و پس از صدور قرار جلب به دادرسی در خصوص نگهداری مشروب الکلی به میزان 335/21 لیتر، در کیفرخواست میزان مشروب 21/335 لیتر قید شده است و دادگاه بدوی بدون توجه به این امر وفق کیفرخواست رسیدگی و حکم به محکومیت به میزان 21/335 لیتر صادر کرده است و پرونده پس از تجدیدنظرخواهی به دادگاه تجدیدنظر ارسال گردیده است و دادگاه تجدیدنظر با شرح مراتب پرونده را به دادگاه بدوی اعاده کرده و دادگاه بدوی پس از تصریح مراتب سهو در میزان مشروب و مجازات پرونده را به لحاظ عدم امکان صدور رای اصلاحی به دادگاه تجدیدنظر اعاده کرده است و دادگاه تجدیدنظر بدون نقض دادنامه پرونده را جهت اصلاح کیفرخواست و رسیدگی مجدد و صدور حکم با تشریفات قانونی به دادگاه بدوی اعاده کرده است. حال تکلیف دادگاه بدوی چیست؟
نظر هیئت عالی
با توجه به مواد 280 و 282 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 موجب قانونی جهت مکلف نمودن دادسرا از سوی دادگاه کیفری (بدوی یا تجدیدنظر) به اصلاح کیفرخواست وجود ندارد و در مانحن فیه مفروض براین که متهم تجدید نظر خواه باشد دادگاه تجدید نظر حق تشدید مجازات را ندارد.
نظر اکثریت
چون قسمتی از جرم بدون تعیین مجازات باقی مانده است دادگاه تجدیدنظر می بایست طبق اصول و بر اساس تبصره ماده 455 قانون آیین دادرسی کیفری رای بدوی را نقض نموده و پرونده را به دادگاه بدوی و متعاقبا بدوی نیز جهت اصلاح کیفرخواست پرونده را به دادسرا اعاده نماید. دادسرا پس از اصلاح کیفرخواست پرونده را جهت رسیدگی مجدد و صدور حکم صحیح به دادگاه بدوی ارسال خواهد نمود و اگر مجددا تجدیدنظر خواهی شود به دادگاه تجدیدنظر ارجاع خواهد شد.
نظر اقلیت
دادگاه تجدیدنظر و بدوی تکلیفی به تبعیت از کیفر خواست ندارند و در این خصوص تجدیدنظر می تواند به موضوع رسیدگی، اصلاح، تفهیم اتهام و با اخذ دفاعیات طبق قانون تعیین مجازات و صدور حکم نماید.