نحوه نگارش یک پروپوزال خوب چگونه است؟
چگونه یک پروپوزال تحصیلی قوی بنویسیم؟
پروپوزال چیست؟ سوالی که شاید بارها به ذهن من هم خطور کرده باشد! اگر دانشجو باشید احتمالا بارها این واژه را شنیده‌اید؛ این کلمه به محیط آموزشی محدود نشده و حتی در دنیای کسب و کار هم ممکن است با آن سر و کار داشته باشید. در این مقاله به شما تعریف دقیقی از پروپوزال و شیوه انجام پروپوزال ارائه داده و بخش‌های مختلف آن را برایتان مشخص می‌کنیم؛ در ادامه به شما می‌گوییم چگونه پروپوزال حرفه‌ای بنویسید.
پروپوزال (Proposal) چیست؟
ابتدا باید سراغ تعریف دقیق پروپوزال برویم؛ پروپوزال یا طرح پیشنهادی تحقیق، الگوی اولیه و ابتدایی پیشنهادشده برای انجام اصولی یک تحقیق است. به عبارت دیگر پروپوزال برای تحقیق علمی مانند یک نقشه برای بناکردن یک ساختمان عمل کرده و به خواننده کمک می‌کند از آنچه که قرار است اتفاق بیفتد، دید درستی داشته باشد. پروپوزال‌های تحصیلی و کاری برای پذیرش در دانشگاه‌ها، استخدام و حتی برای ایجاد همکاری بین کسب و کارهای مختلف انجام می‌شود. اگر شما موضوع نو و تازه‌ای را هدف گرفته باشید که واقعاً هم عملیاتی باشند، می‌توانید به خوبی داوران را قانع کرده و به هدفتان برسید.
نحوۀ نوشتن پروپوزال
پژوهش‌ها معمولا بخش‌های مشابهی دارند و برای هر کدام مراحل یکسانی را باید طی کنید. یعنی بعد از انتخاب موضوع باید اطلاعات جمع‌آوری‌شده را در کنار داده‌هایی که برای حل مشکل به دست آورده‌اید ارائه کرده، با تکنیک‌های متناسب آن‌ها را ارزیابی و در نهایت نتیجه را گزارش کنید. در ادامه قسمت‌های مختلف یک پروپوزال را در کنار نکاتی برای بهتر نوشتن آن می‌خوانید.
صفحۀ عنوان پروپوزال
صفحۀ عنوان محلی برای درج موراد زیر است:
- عنوان
- نام نویسنده
- استاد راهنما
- دانشگاه
- تاریخ تحویل
- اساتید مشاور
- توضیح کوتاهی درباره پروژه
این عنوان است که دیدگاه شما را در همان ابتدا به خواننده نشان می‌دهد؛ پس سعی کنید عنوان طرح تحقیق را با دقت و ظرافت مشخص کرده و به دور از ابهام، موضوع تحقیق خود را بگویید.عنوان یک پروپوزال خصوصیات مشخصی دارد:
- گویا و صریح
- کوتاه
- تازگی
- هماهنگی با پژوهش
نباید از کلماتی که سبب بروز ابهام شده و یا معنای درستی ندارند، استفاده کنید. یک کلمۀ غلط می‌تواند باعث ایجاد سوتفاهم نزد داوران شود و این اصلا به نفعتان نیست! نگارش آن را هم از یاد نبرید و از ترکیب‌های صحیح بهره بگیرید. حواستان باشد که با اغراق بیهوده به دنبال توجه داوران نباشید؛ عنوان صحیح باید هر آنچه که در تحقیق وجود دارد را توصیف کرده و واقعیت را نشان دهد، در کنار ویژگی‌های بالا، ارائۀ شناخت درست از موضوع هم اهمیت دارد.
خلاصه‌ای از تحقیق
در این بخش که مقدمه‌ای برای شرح موضوع است، باید توضیح کوتاهی از فعالیت‌های خود بدهید. با بیان نکات کلیدی مربوط به تحقیق خود و خلاصه‌ای از آنچه پیشروی داوران قرار دارد، کار خود را شروع کنید.
دقت کنید که این خلاصه نباید بیشتر از ۲۰۰ کلمه شود.
اصطلاحات و واژگان بنیادین
کلیدواژه‌ها یک نمای کلی در ذهن مخاطب ایجاد می‌کنند و اگر نتوانید این بخش را به درستی تکمیل کنید، درواقع ناتوانی خود از درک درست تحقیقتان را نشان داده‌اید. این اصطلاحات تخصصی در واقع مثل یک راهنما عمل کرده و و در همان ابتدا تصویری از آنچه می‌خواهید بگویید، ایجاد می‌کند.
معمولاً ۳ تا ۶ کلمۀ کلیدی برای این بخش انتخاب می‌شود و با توجه به منابع مؤثق، برای هر یک تعریف درستی ارائه می‌کنند.
فهرست
بعد از ارائۀ خلاصه و لیست کلمات کلیدی نوبت به فهرستی می‌رسد که به خوبی به مخاطب محتویات طرح تحقیق را نشان دهد.
علاوه بر فصل‌های اصلی، زیرشاخه هم اهمیت دارد، پس آن‌ها را فراموش نکنید.
مقدمه
در بخش مقدمه باید کاری کنید که داوران برای خواندن ادامۀ پروپوزال شما اشتیاق پیدا کنند. توضیح می‌دهید چه مطالعاتی در این زمینه داشته‌اید و از سوابق تحقیق خود کمی صحبت می‌کنید.
مقدمه پروپوزال
از جملات سنگین و کاملاً تخصصی پرهیز کنید، مقدمه باید برای تمام افراد قابل فهم و خوانا باشد. می‌توانید منابع خود را هم ذکر کنید.
تشریح مسئلۀ تحقیق
در این قسمت باید سؤالی که پاسخی برای آن دارید را مطرح کنید. هدف شما از مطرح کردن این پرسش، یافتن علت بروز چنین شرایطی است. باید بتوانید با توضیح منطقی، محدودۀ پژوهش خود را مشخص کنید. سؤالات اساسی، فرضیه‌ها و اهداف شما در این بخش ارائه می‌شود.
سؤالات تحقیق مسیر پروپوزال را مشخص می‌کند. پاسخ این سوالات راه‌گشای مشکلات مهم و تعیین‌کننده است، پس اهمیت زیادی دارند. به نکات زیر دقت کنید:
- با سوال غلط ذهن مخاطب را منحرف نکنید.
- سرچشمه سوال اصلی، اهداف تحقیق و سؤالات جزئی، برگرفته از سوال اصلی هستند.
- بهتر است از واژۀ آیا در ابتدای سؤالات استفاده نکنید.
- از سؤال گنگ و مبهم خودداری کنید.
سوال اصلی پروپوزال دلیل شکل‌گیری پژوهش است و از جهت‌گیری‌های غلط، پیشگیری می‌کند. در تصویر زیر نمونه‌ای از نحوۀ بیان سوال تحقیق را می‌بینید که در همان ابتدا و بخش اطلاعات پروپوزال آن را بیان کرده‌اند. سوالات جزئی به تشکیل مبحث‌ها و دیگر فصل‌های پروژه منجر شده و جواب آن‌ها در رسیدن به پاسخ سوال اصلی و راه‌حل پروژه اهمیت دارد.
بدون فرضیه با یک پروژۀ سرگردان روبرو هستیم و محقق هم نمی‌داند دقیقا باید چه راهی را در پیش بگیرد. فرضیه، جمله‌ای خبری و حدس شما دربارۀ عوامل به وجود آورندۀ مشکل است و نتیجه پروپوزال را به سمت واقعیت سوق می‌دهد.
اگر پرداختن به مسئله وظیفۀ شماست پس بدون فرضیه و تئوری برای چگونگی حل آن پاسخی ندارید؛ محقق با استفاده از تئوری تحقیق راهکارهای عملی بیرون کشیده و با استفاده از حدسیات سعی در حل موضوع دارد، حدسیاتی که برای اثبات باید آزمایش شوند.
درست است که از واژۀ «حدس» استفاده کردیم اما منظور یک حدس منطقی بوده و شما با توجه به نظریه‌ها به آن رسیده‌اید.
ضرورت موضوع پژوهش
در این قسمت دلایل اهمیت تحقیق را ذکر کرده و می‌گویید نتیجۀ آن چه اثراتی در قسمت‌های مختلف دارد. برای مثال نتیجۀ مثبت این تحقیق چه اهمیتی برای مدیران دارد یا چگونه بر آموزش اثر می‌گذارد؟ تاثیر آن تئوری است یا نتیجه به اتفاقات خلاقانه منجر می‌شود؟ پاسخ به این سوالات می‌تواند دید بهتری به شما و داوران بدهد تا مسیر بهتر پیش‌بینی شود.
بررسی سوابق تحقیق
اینجا به طور مفصل‌تری به پیشینۀ تحقیق خود می‌پردازید. اسناد و تحقیقات موجود را بررسی کرده و ببینید در راستای چه پروژه‌هایی حرکت کرده‌اید و می‌توانید از چه مدارکی برای افزایش آگاهی خود استفاده کنید. این مدارک باید معتبر باشند و به شما کمک کنند تا با استفاده از آن اطلاعات، دامنۀ مسئله خود را کمی بسته‌تر کرده و قدم‌های هدفمندی برای پیش‌برد اهداف خود بردارید.
با توجه به اینکه هر تحقیق به شکل مستقیم یا غیرمستقیم با پژوهش‌های قبلی ارتباط دارد، می‌توان از چند جهت از این موقعیت استفاده کرد: آشنایی با روش‌های تحقیق در گذشته، بهره‌گیری از تجارب تحقیقات پیشین، ایجاد ارتباط صحیح میان مسئله با آن‌ها و اجتناب از تکرار اشتباهات آن‌ها از جمله مزایای این کار است. از طرفی با استفاده از این اسناد می‌توانید به داوران ثابت کنید که به این مسئله واقعا فکر کرده‌اید و با بررسی همۀ جوانب این پروپوزال را ارائه می‌دهید.
نحوۀ تحقیق
روش‌ها، داده‌ها، محاسبات، نمودارها و هر چیزی که برای اثبات طرح تحقیق خود دارید، در این مرحله می‌نویسید. دقت کنید که منظور ما نتیجه‌گیری نیست و آن را در بخش جداگانه‌ای خواهیم داشت. روش تحقیق به رشته و موضوع تحقیق بستگی دارد. برای مثال در تحقیقات تجربی عمدتا از روابط علت و معلولی استفاده شده و محل پژوهش هم معمولا آزمایشگاه است. پس نمی‌توان برای همۀ تحقیقات یک روش را در پیش گرفت. روش‌های مختلفی برای تحقیق وجود دارد:
- تحقیق پیمایشی: از پرسش‌نامه یا مصاحبه برای جمع‌آوری اطلاعات برای حل مشکلی در زمان حال استفاده می‌کنیم.
- تحقیق تجربی: از روابط علت و معلولی برای بررسی متغیرهایی که توسط محققان کنترل می‌شود بهره می‌گیریم و پاسخی برای حل مشکلات زمان حال یا آینده پیدا می‌کنیم.
- تحقیق نیمه‌تجربی: همۀ متغیرها تحت کنترل شما نیست و برای تحقیقات اجتماعی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تحقیق توصیفی: با هدف توصیف خصوصیات یک وضعیت بدون دخالت و نتیجه‌گیری شخصی انجام می‌شود. تحقیقات موردی، تحلیل محتوا و زمینه‌یابی از دیگر اَشکال این تحقیق هستند.
- تحقیق تاریخی: اتفاقات گذشته را با هدف یافتن حقیقت زمان گذشته بررسی می‌کنند.
نتایج قابل ارائه
حالا وقت صحبت از نتایج است، به گونه‌ای صحبت را جلو ببرید که محدودۀ موضوع شما حفظ شود و به خوبی به پاسخ شما توجه شود.
زمان‌بندی تحقیق
چه مدت زمانی برای انجام این پروژه زمان نیاز است؟ داوران بررسی می‌کنند که نتایج چه زمانی قابل بهره‌برداری است و تصمیمی منطقی می‌گیرند. سعی کنید تا حد امکان این زمان‌بندی را جزئی ارائه دهید و در یک جدول همه چیز را بگنجانید. اینجا بهترین محل برای صحبت از موانع کار است. با اشاره به محدودیت‌های پیش‌رو به داوران این پیام را می‌دهید که در مورد فرآیند قضاوتی عادلانه داشته باشند. از جمله موانعی که می‌تواند در یک پژوهش با آن روبرو شد به شرح زیر است:
- کمبود منابع مالی
- نبود منابع علمی کافی
- ضعف در همکاری سازمان‌ها و نهادهای مربوطه
- متغیرهای ناخواسته
- محدودیت در زمان
- ناهماهنگی میان اساتید
پیشنهادات شما
اگر برای دیگر دانشجویان موضوعاتی می‌شناسید، اینجا عنوان کنید. قرار نیست هر موضوعی را بیان کنید، این پیشنهادات باید هم‌راستا با موضوع شما باشد.
منابع تحقیق
در انتها فهرستی از منابع مورداستفادۀ خود بیاورید. بهتر است از منابع معتبر و خارجی استفاده کنید؛ بهتر است حرفی نزنید تا از یک منبع نامعتبر برای اثبات ادعای خود استفاده کنید.
سایت‌های OXFORD JOURNALS، ISI و PROQUEST برای یافتن منابع به شما کمک می‌کند.
حواستان باشد اگر جایی از ایده، متن، نظریه و یا حتی آماری استفاده کردید که متعلق به خودتان نبود منبع را حتماً ذکر کنید.
نکته: منابع باید بر اساس حروف الفبا چیده شود.
برای نوشتن پروپوزال خوب به نکات زیر توجه کنید
بهتر است قبل از اینکه نگارش پروپوزال را شروع کنید به موارد زیر توجه داشته باشید تا کیفیت کار خود را بهبود داده و نتیجۀ خوبی بگیرید.
مخاطب شما کیست؟
وقتی می‌خواهید به کسی پیشنهادی بدهید ابتدا به این فکر می‌کنید که چه شخصیتی دارد و بهتر است چه لحنی در مقابل او داشته باشید؛ در ارائۀ پروپوزال هم باید به خوبی طرف دیگر ماجرا را درک کنید. قبل از شروع به سؤالات زیر فکر کنید:
- نقش مخاطب من چیست؟
- چه کسی تصمیم‌گیرنده است؟
- نگرانی مخاطب من چیست؟
- آن‌ها چه منابعی در اختیار دارند؟
- آیا با راه‌حل ارائه‌شده آشنایی نسبی دارند؟
- سابقۀ آن‌ها چیست؟
نوشتن یک طرح تحقیقی عمومی یک اشتباه مهلک است! وقتی بدون در نظر گرفتن شخص مقابل پیشنهاد خود را توصیف کنید انگار هیچ ارزشی برای او قائل نشده‌اید و طبیعتاً آن‌ها هم به شما اهمیت لازم را نخواهند داد و قانع نمی‌شوند. برای اطمینان از تاثیر پروپوزال خود مخاطب را بشناسید و یک برنامه‌ریزی درست داشته باشید. هر چه در مرحلۀ اول، خواننده بهتر پیشنهاد شما را درک کند، سرعت پیشروی مراحل بعد را افزایش خواهید داد.
استفاده از تصاویر، پروپوزال شما را به یک تحقیق ارزشمند تبدیل می‌کند. این موضوع هم برای راحتی شما خوب است و هم درک موضوع را برای خواننده آسان می‌کند؛ فرقی هم نمی‌کند مخاطب شما چه سطحی از علم داشته باشد. به نگارش متن خود هم دقت کنید، غلط املایی، نگارشی و یا دستوری هم به اندازۀ غلط‌های علمی برای شما خطر دارد! حتما متن خود را بازخوانی کرده و ویرایش کنید.
مسئله خود را به روشنی تعریف کنید
این شما هستید که درک کاملی از مسئلۀ خود دارید، اما آیا موضوع برای خواننده هم روشن است؟ باید بتوانید با استفاده از شواهدی دقیق در پروپوزال خود، از شخصیت و عقاید خود حمایت کرده و با تنظیم صحیح مسئله داوران را متقاعد کنید که فرد مناسبی برای بیان چنین مسئله‌ای هستید. قبل از شروع به سؤالات زیر پاسخ دهید:
- وضعیت مسئله چیست؟
- چه دلایلی باعث بروز چنین شرایطی شده است؟
- آیا کسی قبلاً به دنبال پاسخی برای این مسئله بوده است؟
- اگر جواب سوال قبل بله است، آیا پاسخ مناسبی بوده است یا نه؟
- اگر پاسخ نه است، چرا نه؟
سعی کنید در خلاصۀ خود نشان دهید که تحقیق عمیقی برای ارزیابی و فهم موضوع انجام داده‌اید. حواستان باشد که این خلاصه باید بیان موضوع از منظر شما باشد و جای ارائۀ نظرات دیگران در این زمینه نیست.
راه‌حل خود را تعریف کنید
طرح تحقیق ابتدا یک مسئله را عنوان کرده و در ادامه راه‌حلی برای گذر از آن ارائه می‌کند. اما خواننده‌ها همیشه مشتاق حمایت از همۀ ایده‌ها نیستند، شما باید بتوانید به شکلی صحبت‌های خود را عنوان کنید که داوران بدبین و بی‌علاقه را هم راضی کنید. به هدف خود هم فکر کنید؛ هدف اصلی شما چیزی است که باید با پروژۀ خود به آن برسید و امیدوار باشید که به اهداف ثانویه پروژه خود نیز برسید.
عناصر سبک را در ذهن داشته باشید
گفتیم که باید مخاطب خود را بشناسید تا بتوانید متناسب با او و درکش از موضوع صحبت کنید. این موضوع به پروپوزال شما هم وابسته است. همیشه می‌گویند برای قانع‌کردن طرف مقابل باید به خوبی احساسات او را به بازی بگیرید (کمی بدجنسانه به نظر می‌آید 😊) ولی باید در پس‌زمینه واقعیت‌هایی داشته باشید که با تکیه بر آن کار را جلو ببرید.