صفر تا صد توافق تهران و ریاض؛ از گفت و گوهای بغداد تا سفر پادشاه سعودی به ایران

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری آنلاین نازک نارنجی، نزدیک به دو ماه از توافق جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در پکن در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۴۰۱ می گذرد و همچنان برخی سؤالات در این خصوص باقی است، سؤالاتی درباره مسیر روابط تهران و ریاض و آثار و تبعاتی که این توافق در منطقه دارد.

در این خصوص وبگاه العربی الجدید در مصاحبه ای به سراغ «علیرضا عنایتی» مدیرکل خلیج فارس وزارت خارجه ایران و سفیر پیشین تهران در کویت رفته است تا دیدگاه ایران در این زمینه را جویا شود. عنایتی تقریبا در تمامی مذاکرات میان تهران و ریاض از بغداد تا مسقط و اخیرا در پکن حضور داشته است.

در ادامه سؤالات العربی الجدید و پاسخ این مقام وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران را می خوانیم.

اجازه دهید از آغاز گفت و گوهای میان شما و سعودی ها شروع کنیم. چه کسی ابتدا درخواست داد؟ تهران یا ریاض یا کشور دیگری؟

دو سال پیش ، ما اولین سیگنال را از مصطفی الکاظمی نخست وزیر وقت عراق در مورد احتمال گفت و گو میان ایران و پادشاعی عربستان سعودی دریافت کردیم. جمهوری اسلامی به سرعت پاسخ داد چرا که مربوط به برقراری روابط حسنه با همسایگان می شد. هنگامی هم آیت الله ابراهیم رئیسی آمد، بر راهبرد دیپلماسی منطقه ای تأکید کرد و رابطه با همسایگان را بدون استثناء در اولویت قرار داد؛ بنابراین با سعودی ها نشستیم و رایزنی کردیم. این مذاکرات در دوران دولت سابق ایران آغاز شد و در دوره دولت فعلی ادامه یافت و در پایان به نتیجه ای که می خواستیم رسیدیم.

نکته دوم اینکه جمهوری اسلامی ایران هیچ وقت روابطش را با عربستان سعودی قطع نکرد و برادران سعودی در سال ۲۰۱۶ در نتیجه حادثه ای که برای سفارت سعودی افتاد تصمیم به قطع روابط گرفتند و ما از اتفاقی که برای سفارتخانه افتاد متأسفیم.

یعنی موضع عربستان سعودی را زمانی که به سفارتخانه و کنسولگری این کشور در تهران و مشهد حمله شد متوجه شدید؟

در حقیقت ، آنچه اتفاق افتاد تأسف آور بود و ما گفتیم که دولت در این زمینه مسئولیت دارد و اتفاق افتاده غیر قابل قبول بود.

شما اظهار داشتید که عراق اولین سیگنال را درباره امکان گفت و گوی میان ایران و عربستان داد. آیا به نظر شما ریاض چنین درخواستی از بغداد کرده بود؟

ما نمی دانیم که این درخواست از سوی عربستان سعودی مطرح شده است تا عراق؛ این مسئله برای ما مهم نیست. نکته مهم این است که ما نشانه ای از احتمال گفت وگو با عربستان سعودی دریافت کردیم و به آن پاسخ مثبت دادیم.

چه عواملی باعث شد تا دو طرف پس از شش سال قطع رابطه گفت و گو را آغاز کنند؟ آیا ایران تغییر کرده است یا عربستان؟

داشتن روابط و ادامه آن اصل است و اگر خلاف این اتفاق بیفتد ما از اصل و ماهیت سیاست خارجی جدا شده ایم؛ بنابراین ما به آن چه که اصالت دارد یعنی داشتن روابط بازگشتیم. نکته دوم اینکه تجربه سال ها قطع رابطه منجر به این ایده شد که در این قطع روابط هیچ فایده ای نه برای ما و نه برای سعودی ها و نه برای منطقه وجود ندارد.

نکته سوم، به عقیده من اکنون رویکرد گفت و گو بر رویکرد عدم گفت و گو غلبه یافته است، یعنی همه ما می دانیم که در منطقه مشکلات و بحران وجود دارد ، اما چگونه با آن ها رفتار و مدیریت می شود؟ گفت وگو نه تنها باعث منفعت می شود بلکه مانع مفسده هم می شود.

ایران همیشه خواستار گفت وگو به عنوان تنها راه بوده است. در نهایت هم گفت وگوها آغاز شد و ثمره داد. در اینجا می خواهم به این نکته اشاره کنم که چیزی که قطر را متمایز می کند، تأکید این کشور بر گفت و گو و توسعه فرهنگ گفت وگو  است و قطر یکی از پیشگامان این ایده است. در تمام جلسات ما با برادران قطری، آن ها بر توسعه این فرهنگ و گفتگو بین ایران و همسایگان تأکید داشتند. آنچه بین ایران و عربستان سعودی اتفاق افتاد نتیجه توسعه فرهنگ گفت وگو و اولویت قرار دادن آن بود. (نکته: العربی الجدید یک رسانه قطری است که مقر آن در لندن قرار دارد).

برخی می گویند که گفت و گوی میان ایران و عربستان سعودی پس از آن آغاز شد که دو طرف به این نتیجه رسیدند که نمی توانند رفتار طرف مقابل و سیاست هایش را تغییر دهند. نظر شما چیست؟

من از این منظر به موضوع نگاه نمی کنم. صحبت درباره این موارد ما را به فضای قبل از مذاکرات باز می گرداند. امروزه تأکید می کنیم که برای اطمینان از آینده منطقه باید بنشینیم و صحبت کنیم و آنچه برای ما مهم است این است که به آینده نگاه کنیم و به عقب بازنگردیم، صفحه گذشته را جمع کرده و یک صفحه جدید باز کنیم. ما رویکرد خود را تغییر ندادیم و وقتی وارد گفت وگو شدیم جدی بودیم تا نتیجه ای که کسب می شود برای ایران، عربستان سعودی و کل منطقه مفید باشد.

پس از پنج دور گفت و گو در بغداد که گفته می شد از ماهیت امنیتی خارج شده و به ماهیت دیپلماتیک تغییر یافته بود، همه منتظر نشست وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی در بغداد بودند، اما به یکباره تهران و ریاض شخصیت های امنیتی خود را به پکن فرستادند، آن هم نه بغداد یا مسقط.

ابتکار رئیس جمهور چین در واقع محرک بالایی برای گفت و گوها بود. هنگامی که در ژانویه جناب رئیسی به چین سفر کرد، در آن جا در خصوص گفت و گو با عربستان سخنانی در گرفت و طرف ایران نیز برای تحصیل نتیجه اصرار داشت، بنابراین در عمل با ابتکار چین موافقت کردیم همان طور که عربستان سعودی نیز موافقت کرد تا پکن آخرین ایستگاه گفت و گوها باشد و این اتفاقی بود که افتاد.

 

پنج دوره گفت و گو در عراق و چندین دوره در عمان در طول دو سال به نتیجه ای نرسید، اما در عرض شش روز گفت و گوها و در پکن به توافق منجر شد، به نظر می رسد دلیل این امر این است که میزبان گفت و گوها فرق کرده بود.

همانطور که در پاسخ قبلی توضیح دادم ، آنچه در پکن اتفاق افتاد ادامه گفت وگو در بغداد و مسقط بود. منظورم این است توافق در پکن نتیجه گفت و گوها در بغداد و مسقط بود. تمام آن چه که ما در طول این دو سال در عراق و عمان در مورد آن بحث کردیم در نهایت منجر به توافق در پکن شد.

سفارتخانه ها و کنسولگری ها از چه زمانی فعالیت خود را از سر می گیرند؟

تیم فنی ایرانی که به ریاض و جده رفته اند هم اکنون در حال بازسازی و ترمیم ساختمان ها پس از هفت سال هستند و به کار فنی مشغولند و دولت سعودی هم تسهیلات لازم را برای آن ها فراهم کرده است.

اما از سرگیری کار رسمی سفارتخانه ها ممکن است زمان ببرد زیرا ساختمان ها چه در ریاض یا جده ، نیاز به ترمیم دارند. در مورد عربستان سعودی نیز یک هیئت فنی سعودی از تهران و مشهد بازدید کرده و در پایان ماه رمضان به عربستان سعودی بازگشت تا تصمیمات لازم گرفته شده و بار دیگر بازگردد. امیدواریم که فعالیت سفارتخانه ها از سر گرفته شود. اما اکنون اولویت ما موضوع حج است.

آیا پیش بینی می کنید که قبل از شروع موسم حج، سفارتخانه دو کشور را بازگشایی کنید؟

اگر سرعت مراحل اداری افزایش یابد این موضوع امکان پذیر است. اما نمی توانم بگویم که این اتفاق قبل یا بعد از مراسم حج رخ خواهد داد. بیانیه سه گانه در پکن تأکید کرد که سفارتخانه ها طی دو ماه دوباره بازگشایی شوند. ما و سعودی ها اقدامات لازم را انجام داده ایم، اما مهم نیست که یک یا دو روز به تأخیر بیفتد، بیانیه سه جانبه تصریح می کند مقدمات بازگشت سفرا در دو ماه انجام شود، اما لزوما قرار نیست تا سفرا طی دو ماه بازگردانده شوند.

تماس های متقابل بین مقامات ارشد ایرانی و سعودی وجود دارد. کدام طرف ابتدا برای سفر به کشور دیگر پیش قدم خواهد شد؟ آیا می توانیم شاهد اولین سفر پادشاه سعودی به ایران پس از انقلاب اسلامی باشیم؟

این همان چیزی است که ما امیدواریم انجام شود. رؤسای جمهور ایران قبلاً به عربستان سفر کرده اند و مرحوم عبدالله بن عبدالعزیز به عنوان ولی عهد در کنفرانس سازمان همکاری های اسلامی در تهران شرکت کرد. دیگر مقامات سعودی از جمله شاهزاده سلطان بن عبدالعزیز و نایف بن عبدالعزیز نیز به ایران سفر کرده اند که با استقبال گرم تهران مواجه شدند.

اکنون دعوت های متقابل وجود دارد. جناب رئیس جمهور رئیسی دعوت را پذیرفته است. به عقیده من این خیلی مهم است که دیدارهای دو جانبه صورت بگیرد. ما به گرمی هرچه تمام تر از سفر پادشاه سعودی به جمهوری اسلامی ایران استقبال خواهیم کرد و همین طور در صورت سفر آیت الله رئیسی به عربستان سعودی بی تردید با استقبال گرم سعودی ها مواجه خواهد شد.

آیا انجام مقدمات این سفرها آغاز شده است؟

هم اکنون گفت و گوها حول دعوت ها و پذیرش آن هاست. مقدمات سفر جناب رئیسی به کار بیشتری نیاز دارد، اما مقدمات سفر وزرای خارجه آسان تر است.

در گفت و گوهای پکن بر سر چه مسائلی توافق کردید؟ آیا موضوعات منطقه ای نیز در توافق گنجانده شد؟

جمهوری اسلامی ایران گفت و گوها را دو جانبه می داند. تأکید کردیم که روند روابط به شرایط عادی بازگردد و روند گفت و گوها صرفا حور محور روابط دو جانبه باشد و این اتفاقی بود که افتاد. ما در مورد مسائل مختلفی سخن گفتیم. از جمله توافق کردیم که توافقات سابق میان دو کشور از جمله توافق همکاری امنیتی امضاء شده در سال ۲۰۰۱ و توافق همکاری در حوزه اقتصاد، تجارت، سرمایه گذاری، علوم و فناوری، فرهنگ و ورزش و جوانان که در سال ۱۹۹۸ به امضاء رسیده بود و دیگر توافقات از جمله توافق حمل و نقل هوایی بار دیگر اجرایی شود.

در اینجا مایلم بگویم که پس از آغاز گفت وگو با عربستان سعودی، برخی نتایج عملی از جمله فعال سازی نمایندگی ایران در سازمان همکاری اسلامی در جده در سال ۲۰۲۱ حاصل شد. نمایندگی های دیپلماتیک دو کشور همچنین توافق کردند که پروازهای بین دو کشور را فعال کنیم و شهروندان ایرانی بتوانند زیارت عمره انجام دهند و سعودی ها  نیز بتوانند از زیارتگاه های مذهبی و اماکن گردشگری ایران بازدید کنند. بنابراین همه آنچه بر سر آن توافق شد، در خصوص مسائل دو جانبه بود.

یعنی می خواهید بگویید پرونده های دیگر به جز مسائل دو جانبه مورد رایزنی قرار نگرفت؟

هیچ پرونده دیگری جز پرونده های دو جانبه مورد بررسی و رایزنی قرار نگرفت.

حتی پرونده یمن؟

موضوع یمن مطرح شد، لکن جمهوری اسلامی ایران تأکید کرد که این پرونده مخصوص مردم یمن است و ما نمی توانیم به نیابت از آن ها سخن بگوییم. این پرونده کاملا یمنی است و ما قصد ورود به آن را نداریم. همینطور هیچ پرونده منطقه ای دیگر در گفت و گوها مطرح نشد و در خصوص آن توافق صورت نگرفت.

اما پرونده یمن یک روز پس از دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی شاهد تحولاتی به سمت آتش بس بود. یعنی این موضوع ربطی به مذاکرات و توافق پکن ندارد؟

ارتباطی بین دو موضوع وجود ندارد. چرا که دور اول گفت و گوهای یمنی و سعودی در ژانویه ۲۰۲۳ انجام شد که دو ماه قبل از گفت و گوهای پکن بود.

بگذارید بار دیگر سؤال کنم، پرونده لبنان هم آیا در گفت و گوهای بین ایران و عربستان سعودی مطرح نشد؟

نه مطرح نشد!.

بنابراین لبنان از گرم شدن روابط بین ایران و عربستان سعودی چه سودی خواهد برد؟ آیا سفر وزیر امور خارجه ایران به لبنان ارتباطی با توافق با عربستان سعودی دارد؟

اکنون فضای خوبی حاکم است و قبلا این فضا وجود نداشت. امروز فضای موجود راضی کننده است و می تواند کمک کند. بحران لبنان یک موضوع کاملا داخلی آن هاست و آن ها می توانند توانایی ها، پتانسیل ها و ظرفیت خود را برای رسیدن به نتیجه به کار بگیرند. سفر وزیر امور خارجه هم در چارچوب روابط دوجانبه انجام شد. راه حل بحران در دست لبنانی ها است، اما فضایی که امروز در آن نفس می کشیم با یکی دو سال پیش متفاوت است، آنها می توانند رویکردی را برای انتخاب رئیس جمهور انتخاب کنند و ما از آن استقبال خواهیم کرد.

آمریکایی ها اعلام کردند که از آنچه در مذاکرات  پکن می گذرد آگاه هستند و سعودی ها جریان مذاکرات را به آنها اطلاع داده اند. به نظر شما چرا واشنگتن برای از کار انداختن گفت و گوها مداخله نکرد؟

این چیزی است که آنها ادعا می کنند. به اعتقاد من چرخ جهان روی انگشتان آمریکایی ها نمی چرخد. دولت ها به خصوص کشورهای منطقه منافع و دیدگاه های خاص خود را دارند و هر کدام بر اساس منافع خود تصمیم می گیرند. جهان امروز تک قطبی نیست.

پس از اعلام از سرگیری روابط ایران و عربستان، همه از این توافق بسیار استقبال کردند و آن را در خدمت روابط منطقه ای، روابط اسلامی و چندین عرصه متاثر از این روابط می بینند.

دوستان ایران از این توافق استقبال کردند، اما ما با شکایت رژیم صهیونیستی از برقراری این روابط مواجه شدیم. و این رژیم به وضح می بیند که روابط ایران و عربستان سعودی حضور آن ها را در منطقه و مسیر سازش را قطع خواهد کرد. قطعا اسرائیلی ها و آمریکایی ها برای خنثی کردن این مسیر جدید اقدام و برنامه ریزی خواهند کرد. آنها وجود روابط عادی و خوب در منطقه و ایران و عربستان را نمی پسندند و همیشه می خواهند از آب گل آلود ماهی بگیرند و برای ادامه حضور خود در منطقه توجیهی بتراشند. بنابراین برای حفظ این دستاورد بزرگ یعنی توافق ایران و عربستان باید هوشیار باشیم. هر دو کشور گام های جسورانه ای برداشته اند و انشاالله این مسیر را حفظ خواهند کرد.

پایان پیام/.