پاهایم روی مین جا ماند
امیرحسین را که از بیمارستان فارابی به سینا منتقل کردند، ساعت شش عصر شده بود. با یک پیراهن آبی و شلوار بیمارستانی صورتی و دست های بانداژشده روی برانکارد نشسته بود. از بیمارستان گلستان اهواز تا تهران با آمبولانس منتقل شده بود که یک چشم سالم باقی مانده و دست و صورت سوخته اش را درمان کنند. یک چشم و دو دستش را ۱۹ اسفند از دست داده بود، وقتی که گله را برای چرا به دشت های فکه برده بود.
به گزارش نازک نارنجی، روزنامه «اعتماد» نوشت: فصل کوچ به خوزستان بود و همه برای چرا گوسفندهای شان را به صحرا می برند مثل امیرحسین که گله را تنهایی برای چرا آورده بود. لابه لای چراندن گوسفندها روی زمین چیزی شبیه به قابلمه می بیند. دستش که به آن قابلمه جامانده زیر خاک های فکه می رسد، دشت از صدای انفجار مین پر می شود، جایی که هیچ نشانه و علامت خطری نبود.
امیرحسین و خانواده اش از تویسرکان همدان برای فصل کوچ خودشان را رسانده بودند به خوزستان. او را با دو دست قطع شده از انفجار مین و چشمی که بینایی ندارد به بیمارستانی در شوش دانیال منتقل می کنند و بعد از آن هم بیمارستان گلستان اهواز برای ادامه درمان انتخاب می شود. او را در مگا آی سی یوی بیمارستان بستری میکنند و ۱۵ روز همانجا بستری می ماند. هزینه های درمان در بیمارستان گلستان اهواز به ۶۸ میلیون تومان میرسد و بیمه روستایی شان هم برای جبران خسارت ها پذیرفته نمی شود. پدرش با ۱۳ میلیون تومان هزینه کرایه آمبولانس، او را از اهواز به تهران منتقل می کند تا یک چشم باقی مانده را در بیمارستان فارابی درمان کنند. بعد از بیمارستان فارابی هم نوبت انتقال به سینا و امام خمینی بود. درمان در تهران رایگان انجام می شود، اما جراحات آنقدر زیاد است که نیاز به یک تیم از چند متخصص دارد و تنها یک بیمارستان کفاف درمانش را نمی دهد.
چشم ها، دستان، پوست صورت، فک و صورت به شدت آسیب دیده و به غیر از درمان آنها، نیاز به مشاوره روانشناس هم دارد. او ۱۴ ساله است و حالا که هر دو دستش را از دست داده، به پروتز نیاز دارد. بخش هایی از پوست صورت که دچار سوختگی شده باید تحت نظر متخصص پوست قرار گیرد تا ترمیم بافت نرم برایش انجام شود. بخش های به شدت آسیب دیده فک و صورت و لب پاره شده هم باید جداگانه درمان شود.
حسین کرمانپور، رییس بخش اورژانس بیمارستان سینای تهران می گوید که درمان امیرحسین نیاز به تیمی از پزشکان جراح پلاستیک، فک و صورت، گوش و حلق و بینی، عمومی و متخصص پوست دارد، اما هیچ تیمی برای پیگیری این روند وجود ندارد. علاوه بر این او به روانپزشک کودک هم نیاز دارد؛ چون آینده کودک با دو دست قطع شده و یک چشمی که دیگر توانایی دیدن ندارد، به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است و نمی تواند ادامه تحصیل دهد. تمام زندگی او با این انفجار تحت تاثیر قرار گرفته است.
امیرحسین بعد از درمان های اولیه در تهران، همراه خانواده اش برای مدتی به خانه یکی از اعضای خانواده شان در شهر کنگاور می رود تا دوباره نوبت ویزیت های مجددش برسد. پدرش برای او پرستار گرفته و باید هر چند وقت یک بار این مسیر را برای ادامه درمان به تهران در رفت وآمد باشد: «می گفتند آنجا پاکسازی شده، ولی هیچ علامت هشداردهنده ای نبود. پاسگاه هم آمد و کروکی کشید. غیر از ما، چند سال پیش عشایر دیگری هم آنجا می آمدند. چند سال پیش هم اینجا آمده بودیم، اما هیچ مشکلی پیش نیامده بود. شانس ما بود که این اتفاق افتاد. الان اوضاع خوبی ندارد، فکش باید عمل شود، باید دوباره به تهران بیاید. یک نفر زنگ زد و گفت که پیگیری می کنیم. فقط همین.»
اوایل ماجرا قرار شد دو وکیل پرونده او را برعهده بگیرند که بتوانند روند اعلام جانبازی امیرحسین را پیگیری کنند. به غیر از آن هم یک خیریه به دنبال تامین هزینه های درمان او است. پیگیری پرونده اختصاص درصد جانبازی از کمیسیون ماده ۲ در فرمانداری و شورای تامین استان آغاز می شود و در آخر نوبت به بنیاد شهید می رسد.
پرونده های ۳۰ ساله بلاتکلیف
۳۰ سال پیش اتفاق مشابهی برای محمود قادری اهل سردشت رخ داد و پرونده او هنوز در کمیسیون ماده ۲ فرمانداری مانده و تا امروز هیچ تصمیمی درباره آن گرفته نشده است. سعید نیازی هم چند سال قبل بر اثر انفجار مین دو چشم و دستش را از دست داد، اما او هم بلاتکلیف مانده و تصمیمی در مورد پرونده اش گرفته نشده است.
کمیسیون ماده ۲ فرمانداری بوکان سال ها قبل جانبازی سلیمان اویسی و هادی لگزی را احراز و رای را با حضور نماینده بنیاد شهید و ایثارگران صادر کرد، اما بنیاد حاضر به اجرای این رای نیست و دیوان عدالت اداری هم از رسیدگی به شکایت خودداری می کند و باز هم آن را به بنیاد شهید ارجاع داده است.
این چند روایت خلاصه ای از پرونده های مشابه ماجرای امیرحسین است که قربانی انفجار مین های جامانده از دوران جنگ ایران عراق و شده اند و پیگیری حقوقی آنها نتیجه ای نداشته است. پرونده آنها میان نهادهای مختلف پاس کاری و بدون نتیجه رها می شود.
عثمان مزین، یکی از دو وکیلی است که قرار است پیگیری پرونده امیرحسین را برعهده بگیرد. او می گوید پیگیری قانونی بیشتر پرونده های قربانیان انفجار مین نتیجه ای ندارد و مصدوم که دچار جراحت و معلولیت شده است، به حال خود رها می شود. او توضیح می دهد که روند حمایت های قانونی بعد از مصدومیت ناشی از انفجار مین چطور پیش می رود: «با توجه به اینکه در اثر انفجار مین، قربانی تا ابد قدرت کار و سلامت جسمی خود را از دست داده و حتی از انجام امور روزمره و شخصی هم ناتوان است، مهم ترین خواسته و مطالبه بحق قربانیان این است که مداوای آنها به صورت رایگان انجام شود و برای باقیمانده عمر خود از مقرری ماهانه برخوردار باشند. هر دو مورد هم مورد بی توجهی دستگاه قانونگذاری و اجرایی کشور است و باید تمام هزینه درمان و مداوا را پرداخت کنند، در حالی که آنها به دلیل استفاده از تجهیزات نظامی که دولت متبوع شان از آن استفاده کرده مصدوم شده اند و دولت حق ندارد هزینه ای بر دوش آنها اضافه کند. در صورت وقوع تصادف رانندگی دولت تمام هزینه های درمان را پرداخت می کند، ولی در مورد مصدومیت ناشی از انفجار مین این چنین نیست و شاهد تبعیض آشکاری نسبت به قربانیان مین هستیم.»
او می گوید که «قربانی مین باید تمامی هزینه های بسیار زیاد درمان را خودش پرداخت کند. برای برقراری مستمری ماهانه باید پرونده قربانی مین توسط کمیسیون ماده ۲ که در فرمانداری ها تشکیل می شود، مورد بررسی قرار گیرد. این کمیسیون هم سال ها پرونده ها را بلاتکلیف گذاشته است. علاوه بر آن از مراجع مختلف در این زمینه استعلام می گیرد که این روند هم چند سال طول می کشد. در حال حاضر ما پرونده هایی داریم که با وجود گذشت ۲۰ یا ۳۰ سال از انفجار مین، هنوز این کمیسیون هیچ تصمیمی در مورد وضعیت قربانی مین اعلام نکرده و ساز و کار مشخصی ندارد.»
آن طور که مزین توضیح می دهد در شهر سردشت حدود ۴۰۰ پرونده وجود دارند که منتظر تصمیم گیری هستند. علاوه بر این در صورت مقایسه موارد انفجار مین با آمار آرای صادره در این کمیسیون، به این نتیجه می رسیم که آمار انفجار مین بیش از تعداد آرای صادره است. درخواست قربانی و بازماندگان از این کمیسیون این است که به عنوان جانباز یا شهید تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار گیرد تا از مزایای قانونی آن نهاد استفاده کنند، اما این کمیسیون ها که با حضور نماینده بنیاد شهید هم تشکیل می شود حاضر به تحت پوشش قرار دادن تمام قربانیان توسط بنیاد شهید و امور ایثارگران نیستند؛ چون این کار برای دولت بار مالی دارد. با توجه به این موضوع رای بر تحت پوشش قرار گرفتن مصدوم توسط کمیته امداد یا بهزیستی صادر می شود. این دو سازمان هم فاقد بودجه و امکانات لازم برای حمایت کافی از قربانیان مین هستند.
این وکیل دادگستری می گوید: نباید فراموش کرد که نقص عضو قربانی مین در اثر اقدامات خلاف قانون و سهل انگاری در جمع آوری مین های موجود ایجاد شده و بر این اساس دولت ملزم به حمایت از قربانی و جلوگیری از تحمیل هزینه و سختی بیشتر است. علاوه بر همه این موارد، چون قربانیان انفجار مین دچار معلولیت می شوند تردیدی در الزام دولت به حمایت وجود ندارد. تعداد محدودی پرونده منجر به شناسایی فرد به عنوان جانباز یا شهید شده که در برخی موارد هم بنیاد شهید حاضر به تمکین از رای و اجرای آن نیست. این نحوه تصمیم گیری و اجرای آن وضعیت بسیار مبهمی از نظر اداری برای قربانی مین ایجاد و آنها را سرگردان کرده است. آنها باید مسیری طولانی و پرهزینه را برای به دست آوردن حقوق خود طی کنند.
مزین می گوید که در بسیاری از شهرها کمیسیون ماده ۲ به ندرت تشکیل می شود و اتخاذ تصمیم را منوط به کسب نظر و موافقت از مراجع مختلف می کنند که تمامی آن مراجع در کمیسیون نماینده دارند که به دلیل حضور نماینده آن نهادها در کمیسیون دیگر نیازی به استعلام نیست. در عمل رویه به صورتی پیش می رود که این پرونده ها با کندی پیش بروند و قربانی ناامید و مستاصل شود.
ایراد دیگر این است که اکثریت اعضای کمیسیون نهادهای نظامی هستند که در هر حال تصمیم و نظر آنها بر نظر دیگر سازمان ها تفوق و برتری دارد. در قانون منعی برای حضور قربانی یا وکیل او ایجاد نشده، اما جلسات کمیسیون بدون دعوت وکیل و قربانی برگزار می شود که قطعا اگر اجازه حضور آنها داده شود در رای اعضا اثرگذار خواهد بود. در حال حاضر هزاران پرونده بلاتکلیف در این کمیسیون ها وجود دارد.
چون مشکلات قربانیان مین مربوط به چند استان غربی است، شاهد عزمی سراسری و ملی برای توجه به وضعیت قربانیان مین نیستیم. اگر قصد اقدام منطقی و صحیح وجود دارد دولت می تواند با تاسیس یک سازمان مستقل مختص قربانیان مین از زمان وقوع حادثه تمام معضلات آنان از جمله هزینه درمان و مستمری ماهانه را تقبل کند. شرایط فعلی قربانیان مین دقیقا مصداق بارز پاس دادن آنها از یک سازمان به سازمانی دیگر است.
جنگ هنوز ادامه دارد
پس از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۸، ایران با حدود ۲۰ میلیون انواع مین زمینی و میلیون ها مواد منفجره به جامانده از جنگ در وسعتی حدود ۴۲ هزار کیلومتر مربع در پنج استان مرزی غرب و جنوب غرب کشور روبرو شد. حدود ۵/۶ میلیون هکتار از زمین های ایران به مین ضد نفر آلوده شده بود و پس از اتمام جنگ، ۲/۴ میلیون هکتار از این مناطق همچنان آلوده به گلوله های عمل نشده و مین بودند. این میزان آلودگی، تاثیرات زیادی از نظر اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی داشت و باعث بیکاری، مهاجرت، غیرقابل استفاده شدن زمین های کشاورزی و دامپروری، صنعتی و نفتی شد. منابع محیط زیستی هم تحت تاثیر این مین ها و مهمات عمل نکرده قرار گرفتند. بحرانی بودن ماجرای زمین های آلوده به مین در پنج استان مرزی باعث شد که پس از پایان جنگ پاکسازی این مناطق آغاز شود. در حال حاضر بیش از چهار میلیون نفر در این استان ها در معرض تهدیدات ناشی از مین و مواد منفجره به جامانده از جنگ قرار دارند و در مجموع تا امروز بیش از دو میلیون انواع مین و بیش از یک میلیون انواع گلوله های عمل نکرده کشف و منهدم شده است.
از آن چهار میلیون و ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع زمین های آلوده در نوار مرزی پنج استان کرمانشاه، خوزستان، ایلام، کردستان و آذربایجان غربی، ۹۵درصد پاکسازی شده و حدود ۵۰ هزار هکتار هنوز باقی مانده است. از بین این پنج استان ایلام از نظر وسعت مناطق آلوده شده و استان خوزستان هم از نظر تعداد مین و مهمات عمل نکرده در جایگاه اول قرار دارند. خوزستان بعد از جنگ به تنهایی یک میلیون و ۳۸۰ هزار هکتار زمین آلوده پیدا کرد. براساس آمارهای رسمی، آلوده ترین نقاط به مین در استان خوزستان شوش، فکه و چنانه اند و شهرستان های دشت آزادگان، شوش، آبادان و خرمشهرهم بیشترین تاثیر را از آلودگی به مین گرفته اند.
به فهرست شهرهای آلوده از مین ها و مهمات باید سوسنگرد، بستان، مهران، دهلران، قصرشیرین، هویزه، نفت شهر، سومار، موسیان، اهواز، اندیمشک، دزفول و گیلانغرب را اضافه کرد. قرار بود اوایل دهه ۹۰ آخرین سال های باقی ماندن مین در زمین های این پنج استان باشد، اما انفجار آن هنوز هم قربانی می گیرد.
بعد از اتمام جنگ یگان های نظامی مسوولیت پاکسازی اراضی را برعهده گرفتند. در سال ۱۳۷۷ این مسوولیت به وزارت کشور سپرده شد و دوباره به وسیله همان یگان های نظامی ادامه پیدا کرد. درنهایت موضوع کار پاکسازی در سال ۱۳۸۲ به وزارت دفاع سپرده شد. به دنبال این تغییر شورای عالی پاکسازی به ریاست وزیر دفاع وقت تشکیل شد و سه سال بعد مرکز مین زدایی کار خودش را آغاز کرد.
مسوولان مرکز مین زدایی ایران اعلام کرده اند به دلیل تحریم های سیاسی و اقتصادی، نتوانسته اند از سیستم مدیریت اطلاعات عملیات مین که توسط مرکز بین المللی مین زدایی بشردوستانه ژنو ارایه شده، استفاده کنند. رایزنی های مختلف هم در این زمینه ثمری برای این مرکز نداشته است؛ به همین دلیل یک سامانه مدیریت یکپارچه اطلاعات عملیات مین را با اهداف و قابلیت های مختلف طراحی و توسعه داده است. فعالیت این مرکز در دو فاز پاکسازی سطحی و عمیق انجام می شود و کار فاز اول تقریبا تمام شده است. بعد از پاکسازی پنج هزار متر مربع از مناطق آلوده، ۴۰۰ هزار کشاورز و دامدار دوباره در این مناطق مشغول به کار شدند. این ۴۲ هزار کیلومتر مربع آلوده از همان روزهای اول تا امروز در مجموع ۲۵۰۰ جانباخته و هشت هزار مجروح بر جای گذاشته است.
فرآیند فرسایشی حقوقی در انتظار قربانیان مین
احراز جانبازی توسط بنیاد شهید آیین نامه مشخصی دارد و طبق آن افراد غیرنظامی مانند مجروحان حملات هوایی به شهرها، برگشت مهاجران به مناطق جنگی، برخورد با مواد منفجره به جا مانده از دوران جنگ یا اقدامات تروریستی و اغتشاشات، باید به فرمانداری و استانداری محل وقوع حادثه مراجعه و رای احراز مجروحیت را از کمیسیون مربوط به این موضوع دریافت کنند. ادامه کار آن در بنیاد همانند فرآیند احراز جانبازی کارکنان نیروهای مسلح است.
این فرآیند درباره کارکنان نیروهای مسلح متفاوت است. محمود پاکدل، معاون مددکاری و مشارکت های مردمی بنیاد شهید می گوید که «اگر متقاضی عضو نیروهای مسلح باشد، مثل کادر ثابت، سرباز، بسیج یا کارکنان دولت که در دوران دفاع مقدس و بعد از آن در همکاری با نیروهای مسلح مجروح شده باشند، ابتدا باید به یگان خدمتی مراجعه و با ارایه مدارک مجروحیت رای کمیسیون ۱۲۰ قانون ارتش یا ۱۳۴ قانون سپاه یا ۱۴۰ قانون فرماندهی انتظامی مبنی بر احراز جانبازی را دریافت کنند. بعد از آن مدارک اصل یا برابر اصل شده را همراه با رای کمیسیون مربوطه به اداره یا منطقه بنیاد شهید و امور ایثارگران محل سکونت ارایه کنند.
این مدارک توسط کمیسیونی در بنیاد استان با قوانین و آیین نامه تطبیق داده می شود و در صورتی که رای اولیه با قوانین تطبیق داشته باشد، توسط بنیاد رای تطبیق مصادیق ایثارگری صادر و برای تعیین درصد جانبازی به کمیسیون پزشکی معرفی می شود. بعد از معرفی فرد به کمیسیون ضمن دعوت از متقاضی توسط پزشکان متخصص معاینه و براساس ضوابط کمیسیون پزشکی، درصد جانبازی فرد در سیستم بنیاد ثبت و از طریق پیامک به متقاضی اطلاع داده می شود. بعد از طی این مراحل متقاضی اطلاعات مربوط به افراد تحت پوشش و تحت تکفل را به بنیاد شهرستان یا منطقه ارایه می کند و می تواند از خدمات قانونی مرتبط استفاده کند. اگر پرونده او در کمیسیون بنیاد تطبیق داده نشود، با ذکر دلیل عدم تطبیق به یگان مربوطه بازگردانده می شود و چنانچه یگان به رای بنیاد اعتراض داشته باشد، در کمیسیون مشترک بنیاد و یگان بررسی و تصمیم گیری می شود.»
او می گوید که مجروحان دوران دفاع مقدس که مدارک بالینی و صورت سانحه مجروح شدن را ندارند، باید با مراجعه به یگان خدمتی و ثبت درخواست براساس تبصره بند الف ماده ۸۷ قانون برنامه ششم توسعه، به شوراهای پزشکی نیروهای مسلح معرفی شوند. اگر شورای عالی پزشکی مجروح شدن آنها را تایید کند، پرونده به بنیاد ارسال و بدون شرکت در کمیسیون پزشکی بنیاد مشمول پنج درصد جانبازی می شوند. اگر متقاضی درخواست درصد بالاتر داشته باشد باید به کمیسیون پزشکی بنیاد مراجعه و طبق رای کمیسیون می تواند از درصد بالاتری برخوردار شود.
دوباره انفجار
تقریبا یک ماه بعد از انفجار مین در فکه، حادثه ای مشابه در قصرشیرین اتفاق افتاد. با این تفاوت که این بار یکی از اعضای تیم های مین زدایی روی مین می رود؛ مردی ۴۵ ساله که در حال مین زدایی بود و به دلیل انفجار آن، مچ دست چپ و انگشتان دست راستش را از دست می دهد. جنگ اینجا به شکل دیگری ادامه دارد.
انتهای پیام