دریاچه اورمیه نجات پیدا می کند؟

هنگامی که شخص در جریان یک استدلال، اطلاعاتی را ارائه می دهد که شاید درست باشد اما ارتباطی به اصل موضوع ندارد، می گویند که وی دست به “مغالطه ی اطلاعات بی ربط” زده است. مدیرعامل محترم، آقای یوسف غفارزاده، به طرح انتقال ۱۲۰ میلیون مترمکعب پساب تصفیه خانه ی تبریز اشاره کرده وگفته که ۸۵ میلیون مترمکعب آن محقق شده (گو این که خودشان گفته اند که ۳۵ میلیون از این ۸۵ میلیون به صورت آزمایشی اجرا شده است). ایشان همچنین از شروعِ اجرای طرح انتقال آب رود ارس به دشت شبستر و دریاچه گفته اند، و نیز به افتتاح تونل و کانال انتقال آب از رودخانه ی زاب اشاره کرده اند.

نخست این که هیچ یک از این اطلاعات بر پایه ی یک عملیات ابتدایی ریاضی حاکی از اجرای نود درصدی تعهدات آذربایجان شرقی در احیای دریاچه نیست، دوم این که طرح انتقال آب از رودخانه ی ارس اصلا جزو برنامه های ستاد احیای دریاچه ی اورمیه نبوده (مطابق گفته ی فرهاد سرخوش، رییس دفتر استانی ستاد احیای دریاچه، نازک نارنجی ۲۹ آذر ۱۳۹۹) و افراد و محافلی می خواستند این پروژه ی پرهزینه را کلید بزنند که حال، در دولت جدید به مقصود رسیده اند. انتقال آب از رودخانه ی زاب هم که ارتباطی به آذربایجان شرقی نداشته است.

غفارزاده با بیان “پیشرفت فیزیکی نود درصدی” قصد دارد به شنونده القا کند که اصولا کار “احیا” خوب پیش می رود، اما واقعیت تلخ این است که اگرچه آقایانِ ستاد احیا در سال ۱۳۹۳ گفته بودند که دریاچه ی اورمیه در ده سال به تراز اکولوژیک خود خواهد رسید (عیسی کلانتری، دبیر ستاد، ایرنا، ۴ خرداد ۱۳۹۳) اما در زمستان ۱۴۰۱ با پشت سر گذاشتن چند سال با بارندگیِ بالاتر از میانگین درازمدت در حوضه ی اورمیه، و پس از صرف هزاران میلیارد تومان پول کشور برای “احیا”، تراز دریاچه در حدود ۱۲۷۰ متر و حجم آب دریاچه در حدود یک میلیارد مترمکعب، یعنی تقریبا در همان وضعیت سال ۱۳۹۳ است که بدترین وضع دریاچه در طول تاریخ بوده است. توضیح این که تراز اکولوژیک یا طبیعی دریاچه حدود ۱۲۷۴ متر از سطح دریاهای آزاد با حجم حدود چهارده میلیارد متر مکعب است.

نسخه هایی با هزینه های نجومی اما بی ثمر یا بسیار مشکوک در حصول نتیجه، در حالی برای دریاچه ی اورمیه پیچیده شده که بر سر همه ی راه های طبیعی ورود آب به آن ده ها سد ساخته اند و سدهای دیگری هم در حال ساخت هستند. طرح سه هزار و پانصد میلیارد تومانی (به قیمت امروز، دوازده هزار میلیارد تومانیِ) انتقال آب از زاب که گفته بودند سالانه ششصد و پنجاه میلیون مترمکعب آب را منتقل خواهد کرد، به ایراد فنی – اجرایی خورده و فعلا با توان سیصد میلیون مترمکعبی افتتاح شده است.

البته نه رقم سیصد، و نه ششصدوپنجاه میلیون متر مکعب، برای دریاچه ای که سالانه حداقل سه ونیم میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد، چاره ساز نخواهد بود. از همه بدتر این که طرح انتقال آب از ارس در حالی آغاز شده که گذشته از مغایر بودن با برنامه های اولیه ی ستاد، قطعا با معضل های چندی روبرو خواهد شد؛ نخست این که ایران تا به امروز به هیچ توافق مؤثری با ترکیه که سدهای عظیمی بر این رودخانه زده یا خواهد زد دست نیافته و با ارمنستان هم در زمینه ی بهره برداری اصولی و پایدار از آب ارس موافقت نامه ای ندارد.

دیگر این که برداشت آب برای انتقال به دریاچه ی اورمیه در کنار برداشت هایی که ترکیه و ارمنستان از این رودخانه خواهند کرد، آسیب جدی به صدها کیلومتر زیستبوم کران رودی ارس وارد می سازد. همچنین، به احتمال زیاد انتقال آب از رودخانه ی ارس، به علت دامن زدن به تقاضا، بیشتر صرف توسعه ی کمّی کشاورزی و مصرف های دیگر خواهد شد. اشکال دیگر این که در حوزه ی دیپلماسی آب، ما با اجرای طرح های برداشت از آب های مشترک بدون مشارکت دادن همسایگان در تصمیم گیری ها، عملا حق اعتراض خودمان را نسبت به اقدام های مشابهی که کشورهای همسایه انجام می دهند، سلب می کنیم.

پروژه ی احیای دریاچه ی اورمیه همان گونه که مدافعان “احیای اکولوژیک” در نخستین نشست های ستاد در در زمستان سال ۱۳۹۲ و بهار ۱۳۹۳ گفته بودند، با عملیات سازه ای و انتقال آب به جایی نمی رسد. در واقع این پروژه تاکنون صددرصد شکست خورده و فقط برای پیمانکاران و مدیران طرح موفقیت های مالیِ عظیم در پی داشته است.

* لازم به ذکر است که در تمام این یادداشت بر اساس اینکه املای صحیح مرکز استان آذربایجان غربی «اورمیه» است، از این واژه استفاده شده است.

۴۷۴۷