آرتروز دست و مچ دست؛ علل، علائم، انواع، پیشگیری و درمان
آرتروز دست و مچ دست چیست؟
آرتروز دست و مچ دست که به آن استئوآرتریت نیز گفته می شود یک بیماری تخریبی مفصلی است که در آن غضروف محافظ بین استخوان ها در مفاصل دست و مچ دست به تدریج از بین می رود. این امر منجر به ساییدگی استخوان ها روی هم ایجاد درد سفتی تورم و کاهش دامنه حرکتی می شود. آرتروز دست و مچ دست می تواند انجام فعالیت های روزمره مانند باز کردن در بطری نوشتن یا حتی لباس پوشیدن را دشوار سازد.
آرتروز دست و مچ دست
آرتروز شایع ترین نوع آرتریت یک بیماری مزمن و پیشرونده است که میلیون ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری نه تنها مفاصل تحمل کننده وزن مانند زانو و لگن را درگیر می کند بلکه دست ها و مچ دست ها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد و منجر به درد ناتوانی و کاهش کیفیت زندگی می شود. آرتروز دست و مچ دست به ویژه نگران کننده است زیرا دست ها ابزاری ضروری برای انجام بسیاری از فعالیت های روزمره هستند.
علل آرتروز دست و مچ دست
آرتروز دست و مچ دست به دلایل مختلفی ایجاد می شود که می توان آن ها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد :
- آرتروز اولیه : در این نوع آرتروز علت مشخصی برای تخریب غضروف وجود ندارد و به نظر می رسد که فرآیند پیری و استفاده مداوم از مفاصل نقش اصلی را ایفا می کنند. با گذشت زمان غضروف مفاصل به طور طبیعی تحلیل می رود و مستعد آسیب و تخریب می شود. عوامل ژنتیکی نیز می توانند در آرتروز اولیه نقش داشته باشند.
- آرتروز ثانویه : این نوع آرتروز ناشی از یک بیماری یا آسیب زمینه ای است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به غضروف مفاصل دست و مچ دست آسیب می رساند. برخی از علل آرتروز ثانویه عبارتند از :
- آسیب های مفصلی : شکستگی ها دررفتگی ها و سایر آسیب های مچ دست و انگشتان می توانند خطر ابتلا به آرتروز را در آینده افزایش دهند. آسیب های مکرر ناشی از حرکات تکراری یا فشار زیاد بر مفاصل نیز می تواند به غضروف آسیب برساند.
- بیماری های التهابی مفصلی : بیماری هایی مانند آرتریت روماتوئید لوپوس و نقرس می توانند باعث التهاب مزمن مفاصل و تخریب غضروف شوند.
- بیماری های متابولیک : برخی بیماری های متابولیک مانند هموکروماتوز و بیماری ویلسون می توانند منجر به رسوب مواد غیرطبیعی در غضروف و آسیب به آن شوند.
- ناهنجاری های مادرزادی مفصل : در برخی موارد افراد با ناهنجاری های مفصلی متولد می شوند که آن ها را مستعد ابتلا به آرتروز می کند.
عوامل خطر متعددی وجود دارند که احتمال ابتلا به آرتروز دست و مچ دست را افزایش می دهند :
- سن : خطر ابتلا به آرتروز با افزایش سن به طور قابل توجهی افزایش می یابد.
- جنسیت : زنان بیشتر از مردان به آرتروز دست و مچ دست مبتلا می شوند به ویژه پس از یائسگی.
- ژنتیک : سابقه خانوادگی آرتروز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.
- چاقی : اضافه وزن و چاقی فشار بیشتری بر مفاصل تحمل کننده وزن از جمله مچ دست وارد می کند و خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می دهد.
- آسیب های مفصلی قبلی : همانطور که گفته شد آسیب های قبلی به مفاصل دست و مچ دست خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می دهند.
- حرکات تکراری : مشاغلی که نیاز به حرکات تکراری دست و مچ دست دارند مانند تایپ کردن نجاری یا کار در خط مونتاژ می توانند خطر ابتلا به آرتروز را افزایش دهند.
- برخی بیماری های زمینه ای : بیماری هایی مانند دیابت کم کاری تیروئید و بیماری های قلبی عروقی با افزایش خطر ابتلا به آرتروز مرتبط هستند.
علائم آرتروز دست و مچ دست
علائم آرتروز دست چپ و مچ دست می تواند به تدریج ظاهر شود و با گذشت زمان بدتر شود. شدت علائم در افراد مختلف متفاوت است و می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. علائم رایج آرتروز دست و مچ دست عبارتند از :
- درد : درد شایع ترین علامت آرتروز است. درد معمولاً به صورت درد مبهم و عمقی در مفصل احساس می شود که با فعالیت بدتر شده و با استراحت بهبود می یابد. در مراحل اولیه بیماری درد ممکن است فقط پس از فعالیت های شدید یا طولانی مدت رخ دهد اما با پیشرفت بیماری درد ممکن است مداوم شود و حتی در هنگام استراحت نیز وجود داشته باشد.
- سفتی : سفتی مفصل به ویژه صبح ها یا پس از دوره های بی حرکتی علامت شایع دیگر آرتروز است. سفتی صبحگاهی معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه طول می کشد. سفتی می تواند انجام حرکات ظریف دست و مچ دست را دشوار سازد.
- تورم : تورم مفصل ناشی از التهاب بافت های اطراف مفصل است. تورم ممکن است خفیف یا شدید باشد و می تواند باعث گرمی و حساسیت به لمس در ناحیه مفصل شود.
- محدودیت حرکتی : با پیشرفت آرتروز دامنه حرکتی مفصل ممکن است کاهش یابد. این امر می تواند انجام فعالیت هایی مانند چرخاندن دست خم کردن مچ دست یا گرفتن اشیاء را دشوار سازد.
- صدای مفصل : ممکن است هنگام حرکت دادن مفصل صدای ساییدگی یا تق تق شنیده شود. این صدا ناشی از ساییدگی سطوح ناهموار غضروف آسیب دیده بر روی یکدیگر است.
- تشکیل استخوان های اضافی (استئوفیت) : در مراحل پیشرفته آرتروز ممکن است استخوان های اضافی در اطراف مفصل تشکیل شوند که به آن ها استئوفیت یا خار استخوانی گفته می شود. این استئوفیت ها می توانند باعث ایجاد برجستگی های سفت و غیرطبیعی در اطراف مفصل شوند و درد و محدودیت حرکتی را تشدید کنند.
- ضعف عضلانی : آرتروز می تواند منجر به ضعف عضلات اطراف مفصل شود. این ضعف عضلانی می تواند ناشی از عدم استفاده از عضلات به دلیل درد و محدودیت حرکتی باشد.
- تغییر شکل مفصل : در موارد شدید آرتروز مفصل ممکن است تغییر شکل دهد. این تغییر شکل می تواند ناشی از تخریب غضروف استئوفیت ها و تغییر موقعیت استخوان ها باشد.
مفاصل رایج دست و مچ دست که تحت تاثیر آرتروز قرار می گیرند عبارتند از :
- مفصل قاعده انگشت شست (CMC) : این مفصل در پایه انگشت شست قرار دارد و به انگشت شست اجازه می دهد تا به طور گسترده حرکت کند. آرتروز مفصل CMC بسیار شایع است و می تواند باعث درد هنگام گرفتن و نیشگون گرفتن اشیاء شود.
- مفاصل بند انگشتان انتهایی (DIP) : این مفاصل نزدیک ترین مفاصل به نوک انگشتان هستند. آرتروز این مفاصل می تواند منجر به ایجاد برجستگی های سفت به نام گره های هبردن شود.
- مفاصل بند انگشتان میانی (PIP) : این مفاصل وسط انگشتان هستند. آرتروز این مفاصل می تواند منجر به ایجاد برجستگی های سفت به نام گره های بوشار شود.
- مچ دست : آرتروز مچ دست کمتر از آرتروز انگشتان شایع است اما می تواند باعث درد سفتی و محدودیت حرکتی در مچ دست شود.
تشخیص آرتروز دست و مچ دست
تشخیص آرتروز دست و مچ دست معمولاً بر اساس ترکیبی از موارد زیر انجام می شود :
- معاینه فیزیکی : پزشک شما دست ها و مچ دست شما را معاینه می کند تا علائم آرتروز مانند تورم حساسیت به لمس محدودیت حرکتی و تغییر شکل مفصل را بررسی کند. پزشک همچنین ممکن است دامنه حرکتی مفاصل شما را ارزیابی کند و به صداهای مفصل گوش دهد.
- تاریخچه پزشکی : پزشک شما در مورد سابقه پزشکی شما از جمله علائم مدت زمان علائم سابقه آسیب های مفصلی قبلی بیماری های زمینه ای و سابقه خانوادگی آرتروز سوال خواهد کرد.
- تصویربرداری :
- اشعه ایکس (رادیوگرافی) : اشعه ایکس اغلب اولین روش تصویربرداری است که برای تشخیص آرتروز دست و مچ دست استفاده می شود. اشعه ایکس می تواند تغییرات استخوانی مرتبط با آرتروز مانند باریک شدن فضای مفصلی تشکیل استئوفیت ها و تغییر شکل استخوان را نشان دهد.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) : MRI تصویربرداری دقیق تری از بافت های نرم از جمله غضروف رباط ها و تاندون ها ارائه می دهد. MRI ممکن است برای ارزیابی دقیق تر آسیب غضروف و سایر بافت های نرم در مچ دست و انگشتان استفاده شود به ویژه در مواردی که تشخیص با اشعه ایکس قطعی نیست یا برای بررسی آسیب های همراه.
- سایر روش های تصویربرداری : در موارد خاص ممکن است از سایر روش های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا اسکن استخوان برای کمک به تشخیص یا رد سایر شرایط استفاده شود.
- آزمایش خون : آزمایش خون معمولاً برای تشخیص آرتروز دست و مچ دست ضروری نیست. با این حال در برخی موارد ممکن است آزمایش خون برای رد سایر انواع آرتریت مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس انجام شود.
درمان آرتروز دست و مچ دست
درمان آرتروز دست و مچ دست با هدف کاهش درد بهبود عملکرد مفصل و کند کردن روند پیشرفت بیماری انجام می شود. درمان های مختلفی برای آرتروز دست و مچ دست وجود دارد که بسته به شدت علائم نوع مفاصل درگیر و سلامت کلی فرد انتخاب می شوند. درمان ها را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد : درمان های غیرجراحی و درمان های جراحی.
درمان های غیرجراحی
درمان های غیرجراحی معمولاً اولین خط درمان برای آرتروز دست و مچ دست هستند. این درمان ها شامل موارد زیر است :
- داروها :
- داروهای مسکن : داروهای مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن و داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می توانند به تسکین درد خفیف تا متوسط آرتروز کمک کنند. برای دردهای شدیدتر پزشک ممکن است داروهای مسکن قوی تر مانند ترامادول یا کدئین تجویز کند.
- داروهای موضعی : کرم ها و ژل های موضعی حاوی NSAIDs یا کپسایسین می توانند به تسکین درد در ناحیه مفصل کمک کنند. این داروها مستقیماً روی پوست ناحیه دردناک مالیده می شوند و عوارض جانبی سیستمیک کمتری نسبت به داروهای خوراکی دارند.
- کورتیکواستروئیدها : تزریق کورتیکواستروئیدها به مفصل می تواند به کاهش التهاب و درد کمک کند. این تزریق ها معمولاً برای تسکین کوتاه مدت درد در موارد تشدید علائم استفاده می شوند. تزریق مکرر کورتیکواستروئیدها توصیه نمی شود زیرا ممکن است به مرور زمان به غضروف آسیب برساند.
- داروهای کندکننده پیشرفت آرتروز (کندروپروتکتیوها) : داروهایی مانند گلوکزامین و کندرویتین سولفات به عنوان داروهای کندکننده پیشرفت آرتروز شناخته می شوند. برخی مطالعات نشان داده اند که این داروها ممکن است به کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل در برخی افراد مبتلا به آرتروز کمک کنند اما شواهد علمی در مورد اثربخشی آن ها قطعی نیست.
- فیزیوتراپی و کاردرمانی : فیزیوتراپیست ها و کاردرمانگران می توانند به شما در یادگیری تمرینات ورزشی خاص برای تقویت عضلات اطراف مفاصل دست و مچ دست بهبود دامنه حرکتی و کاهش درد کمک کنند. آن ها همچنین می توانند به شما آموزش دهند که چگونه از مفاصل خود محافظت کنید و از تکنیک های صحیح برای انجام فعالیت های روزمره استفاده کنید.
- ارتزها و وسایل کمکی : استفاده از ارتزها (brace) و اسپلینت ها می تواند به حمایت از مفاصل دست و مچ دست کاهش درد و بهبود عملکرد کمک کند. انواع مختلفی از ارتزها و اسپلینت ها برای آرتروز دست و مچ دست وجود دارد که بسته به نوع مفاصل درگیر و شدت علائم تجویز می شوند. وسایل کمکی مانند دستگیره های بزرگ در بازکن ها و ابزارهای ارگونومیک می توانند انجام فعالیت های روزمره را آسان تر و کم دردتر کنند.
- گرما و سرما درمانی : استفاده از گرما و سرما می تواند به تسکین درد و سفتی آرتروز کمک کند. گرما درمانی مانند استفاده از کمپرس گرم یا حمام آب گرم می تواند به شل شدن عضلات و کاهش سفتی مفصل کمک کند. سرما درمانی مانند استفاده از کمپرس سرد یا کیسه یخ می تواند به کاهش التهاب و درد کمک کند.
- تزریق ژل (هیالورونیک اسید) : تزریق هیالورونیک اسید به مفصل ممکن است در برخی موارد برای کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل موثر باشد. هیالورونیک اسید یک ماده طبیعی است که در مایع مفصلی وجود دارد و به عنوان روان کننده و ضربه گیر عمل می کند. تزریق هیالورونیک اسید ممکن است به ویژه برای آرتروز مفصل قاعده انگشت شست (CMC) مفید باشد.
درمان های جراحی
در صورتی که درمان های غیرجراحی نتوانند درد را تسکین دهند و عملکرد مفصل را بهبود بخشند ممکن است جراحی به عنوان یک گزینه در نظر گرفته شود. انواع مختلفی از جراحی برای آرتروز دست و مچ دست وجود دارد که بسته به نوع مفاصل درگیر و شدت بیماری انتخاب می شوند. برخی از روش های جراحی رایج عبارتند از :
- آرتروسکوپی : آرتروسکوپی یک روش جراحی کم تهاجمی است که در آن جراح از طریق برش های کوچک و با استفاده از یک دوربین کوچک و ابزارهای جراحی ظریف داخل مفصل را مشاهده و درمان می کند. آرتروسکوپی ممکن است برای برداشتن غضروف آسیب دیده استئوفیت ها یا بافت های ملتهب از مفصل استفاده شود.
- آرتروپلاستی (تعویض مفصل) : آرتروپلاستی یا تعویض مفصل یک روش جراحی است که در آن مفصل آسیب دیده با یک مفصل مصنوعی جایگزین می شود. تعویض مفصل معمولاً برای آرتروز شدید مفاصل انگشتان یا مچ دست انجام می شود که درد و ناتوانی قابل توجهی ایجاد کرده است.
- آرترودز (خشک کردن مفصل) : آرترودز یا خشک کردن مفصل یک روش جراحی است که در آن دو یا چند استخوان مفصل به هم جوش داده می شوند تا مفصل بی حرکت شود. آرترودز ممکن است برای کاهش درد و افزایش ثبات در مفاصل شدیداً آسیب دیده استفاده شود به ویژه در مچ دست یا مفصل قاعده انگشت شست.
انتخاب نوع درمان جراحی بستگی به عوامل مختلفی دارد از جمله شدت آرتروز مفاصل درگیر سن و سلامت کلی فرد. جراحی می تواند به طور قابل توجهی درد را کاهش دهد و عملکرد مفصل را بهبود بخشد اما یک روش جدی است که با خطرات و عوارض خاص خود همراه است.
پیشگیری از آرتروز دست و مچ دست
اگرچه نمی توان به طور کامل از آرتروز دست و مچ دست پیشگیری کرد اما اقداماتی وجود دارد که می توانید برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری و کند کردن روند پیشرفت آن انجام دهید :
- حفظ وزن سالم : حفظ وزن سالم می تواند فشار وارد بر مفاصل دست و مچ دست را کاهش دهد.
- فعالیت بدنی منظم : ورزش منظم به ویژه ورزش های کم ضربه مانند پیاده روی شنا و دوچرخه سواری می تواند به تقویت عضلات اطراف مفاصل بهبود انعطاف پذیری و حفظ سلامت غضروف کمک کند.
- اجتناب از آسیب های مفصلی : مراقب باشید تا از آسیب های مفصلی دست و مچ دست جلوگیری کنید. هنگام انجام فعالیت های ورزشی یا کارهایی که خطر آسیب دیدگی دارند از تجهیزات محافظتی مناسب استفاده کنید.
- اصلاح حرکات تکراری : اگر شغل یا فعالیت های روزمره شما شامل حرکات تکراری دست و مچ دست است سعی کنید حرکات خود را اصلاح کنید استراحت های منظم داشته باشید و از تکنیک های ارگونومیک برای کاهش فشار بر مفاصل استفاده کنید.
- درمان بیماری های زمینه ای : اگر به بیماری های التهابی مفصلی متابولیک یا سایر بیماری هایی که خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می دهند مبتلا هستید برای مدیریت صحیح این بیماری ها با پزشک خود همکاری کنید.
- تغذیه مناسب : یک رژیم غذایی متعادل و غنی از آنتی اکسیدان ها و مواد مغذی می تواند به حفظ سلامت غضروف و کاهش التهاب کمک کند. مصرف غذاهای غنی از امگا ۳ ویتامین D و کلسیم ممکن است برای سلامت مفاصل مفید باشد.
راهکارهای خانگی برای آرتروز دست و مچ دست
علاوه بر درمان های پزشکی راهکارهای خانگی متعددی وجود دارند که می توانید برای تسکین علائم آرتروز دست و مچ دست از آن ها استفاده کنید :
- استراحت : استراحت دادن به مفاصل دردناک می تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند. از انجام فعالیت هایی که درد را بدتر می کنند اجتناب کنید.
- گرما و سرما درمانی : همانطور که گفته شد استفاده از گرما و سرما می تواند به تسکین درد و سفتی کمک کند. از کمپرس گرم یا حمام آب گرم برای کاهش سفتی و از کمپرس سرد یا کیسه یخ برای کاهش التهاب استفاده کنید.
- تمرینات ورزشی : انجام تمرینات ورزشی منظم به ویژه تمرینات تقویتی و کششی می تواند به بهبود دامنه حرکتی تقویت عضلات و کاهش درد کمک کند. تمرینات ملایم مانند باز و بسته کردن مشت خم و راست کردن انگشتان و مچ دست و حرکات دایره ای مچ دست می توانند مفید باشند.
- استفاده از وسایل کمکی : استفاده از وسایل کمکی مانند دستگیره های بزرگ در بازکن ها ابزارهای ارگونومیک و ارتزها می تواند انجام فعالیت های روزمره را آسان تر و کم دردتر کند.
- تکنیک های مدیریت درد : تکنیک های مدیریت درد غیردارویی مانند مدیتیشن یوگا ماساژ و طب سوزنی ممکن است به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی در افراد مبتلا به آرتروز کمک کنند.
- تغییرات سبک زندگی : ایجاد تغییرات در سبک زندگی مانند کاهش وزن ترک سیگار و مدیریت استرس می تواند به بهبود علائم آرتروز کمک کند.
نتیجه گیری
آرتروز دست و مچ دست یک بیماری شایع و ناتوان کننده است که می تواند کیفیت زندگی افراد را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می تواند به کاهش درد بهبود عملکرد مفصل و کند کردن روند پیشرفت بیماری کمک کند. درمان های مختلفی برای آرتروز دست و مچ دست وجود دارد از جمله درمان های غیرجراحی مانند داروها فیزیوتراپی ارتزها و درمان های خانگی و درمان های جراحی در موارد شدید. پیشگیری از آرتروز با حفظ وزن سالم فعالیت بدنی منظم اجتناب از آسیب های مفصلی و اصلاح حرکات تکراری امکان پذیر است.
پرسش و پاسخ های متداول
سوال ۱ : آیا آرتروز دست و مچ دست قابل درمان است؟
متاسفانه آرتروز دست و مچ دست درمان قطعی ندارد زیرا تخریب غضروف یک فرآیند غیرقابل برگشت است. با این حال درمان های مختلفی وجود دارد که می تواند به طور موثری علائم را کنترل کرده درد را کاهش دهد عملکرد مفصل را بهبود بخشد و روند پیشرفت بیماری را کند نماید. هدف اصلی درمان بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به آرتروز است.
سوال ۲ : آیا ورزش برای آرتروز دست و مچ دست مفید است؟
بله ورزش منظم و مناسب برای آرتروز دست و مچ دست بسیار مفید است. تمرینات ورزشی خاص می توانند به تقویت عضلات اطراف مفاصل بهبود انعطاف پذیری کاهش سفتی و درد و حفظ عملکرد مفصل کمک کنند. مهم است که تمرینات زیر نظر فیزیوتراپیست یا کاردرمانگر انجام شود تا از انجام حرکات نادرست و آسیب رسان جلوگیری شود.
سوال ۳ : چه زمانی باید برای آرتروز دست و مچ دست به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده علائم آرتروز دست و مچ دست مانند درد مداوم سفتی تورم محدودیت حرکتی یا تغییر شکل مفصل باید به پزشک مراجعه کرد. تشخیص زودهنگام و شروع درمان می تواند به مدیریت بهتر علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کند. همچنین در صورت عدم بهبود علائم با درمان های خانگی یا داروهای بدون نسخه مراجعه به پزشک ضروری است.
توصیه نهایی :
در صورت تجربه هرگونه علائم آرتروز دست و مچ دست توصیه می شود برای تشخیص دقیق و دریافت برنامه درمانی مناسب به پزشک متخصص مراجعه کنید. پزشک شما می تواند با بررسی وضعیت شما و انجام معاینات لازم بهترین روش درمانی را برای شما تعیین کند و به شما در مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک نماید.