از سهیم شدن با ترکمنستان خوشحال باشیم؟

به گزارش نازک نارنجی، هنر خیاطی با وجود قدمت طولانی تا کنون یکی از رشته های مورد علاقه صنایع دستی به شمار می رود. سیاه دوزی یا گلدوزی هنری است که برای تزیین لباس مردان، زنان، کودکان و همچنین پرده استفاده می شود که سابقه آن به دوره «سکا» می رسد. طوایف «سکاهای نسبی» عموماً کوچ نشین بودند، اما زندگی شبانی آنها تا حدودی به کشاورزی وابسته بود. این افراد که گروهی از مردم عشایر ایرانی تبار هستند، بدون توجه به خاستگاهشان، استعداد بی نظیری در ارزیابی و پذیرش بهترین جنبه های هنری زمان خود از خود نشان می دهند. صرف نظر از تاریخ کهن این هنر، زیبایی و تنوع طرح های آن به حدی شگفت انگیز است که امروزه بسیاری از زنان از این هنر در لباس های خود استفاده می کنند.

اگرچه امروزه طرح های گلدوزی روی لباس های زنانه بیشتر به چشم می خورد، اما مردم ترکیه همچنان از این هنر برای تزیین لباس های خود از زن و مرد گرفته تا کودکان با تفاوت هایی در سوزن دوزی خود استفاده می کنند. نکته ای که در مورد هنر خیاطی وجود دارد این است که این هنر در میان اقوام ساکن در منطقه وسیعی از شمال شرق ایران تا ترکمنستان رایج است. این موضوع سوالات مهمی را مطرح می کند: گلدوزی در کدام کشور سابقه طولانی تری دارد؟ آیا ثبت مشترک این هنر با ترکمنستان به این معناست که ایران در دفاع از پرونده این هنر ضعیف عمل کرده است؟

سمانه شاتدار پژوهشگر سوزن دوزی در استان گلستان است که معتقد است هنر سوزن دوزی در ایران سابقه طولانی تری نسبت به ترکمنستان دارد.

وی درباره این موضوع به خبرنگار نازک نارنجی گفت: اگر به تاریخچه خیاطی نگاه کنید می بینید که مربوط به 5 هزار سال پیش در ایران است، در استان گلستان به دلیل توتستان هایی که هزاران سال پیش دارند، گلدوزی می شد. با نخ ابریشم انجام می شد اما در ترکمنستان گلدوزی با پارچه های معمولی روشن انجام می شد.دسترسی که در این استان ها وجود دارد نشان می دهد که سابقه خیاطی در ایران سابقه طولانی تری دارد اما در ترکمنستان نیز از پارچه های معمولی تری تهیه می شود.

این پژوهشگر که معتقد است ثبت مشترک پرونده سوزن دوزی ترکمنستان با کشور ترکمنستان دارای جنبه های مثبتی است، می گوید: ساختاری که لباس مردم ایران را می پوشاند توسط این کشورها مشترک است؛ بنابراین من موافق نیستم. به هر حال، من با آن موافقم زیرا باعث ایجاد اعتماد بین کشورها می شود، اما اگر فقط به نام ایران ثبت می شد، بهتر بود. روابط بین دو کشور بهتر و بیشتر خواهد شد.”

شاتدار در خصوص کیفیت نخ هایی که برای گلدوزی استفاده می شود می گوید: نخ اکریلیک یا پلاستیک شیمیایی سال هاست که در خیاطی استفاده می شود که قابل شست و شو است و به دلیل جنسش نخی که ابریشم را می توان رنگ کرد اما اگر آن را رنگ کرد. با سطوح تماس پیدا می کند، به این رنگ برمی گردد، در تهیه مواد اولیه سوزن دوزی مشکلاتی وجود دارد، مثلاً نخ ها خالص نیستند و برای سوزن دوزی ترکمن ها از نخ اکریلیک استفاده می کنند».

این هنرمند برای ماندگاری بیشتر سوزن دوزی ترکمن پیشنهاد می کند: «به نظر من سوزن دوزی باید در بین مردم رواج پیدا کند تا بیشتر بدانند، مثلاً آن را در کیف یا کفش یا روی فرش بگذارند، برای اینکه هنر خیاطی را بهتر ببینیم، فکر می کنم اینطور است. برای حرکت به سمت طراحی های مدرن ضروری است، اما اگر طرح ها اصلی نباشند کاملا مخالفم، اگر بخواهد نقش اصلی را کاملا فراموش کند، فکر می کنم طرح ها دیگر اصلی نیستند.

وی در پاسخ به این سوال که مهم ترین تهدید فراموشی در گلدوزی چیست؟ گفت: دفع محصولات. من خودم در زمینه بازیافت مواد فعال هستم و باید بگویم دور ریختن بزرگترین دشمن طرح های دوخت است. به نظر من این محصولات باید بازیافت شوند و به چرخه تولید برگردند. باید شرایطی باشد که طرح های خیاطی نسل به نسل منتقل شود و خود ترکمن ها هم فعلا همین کار را می کنند. دو سال است که بحث مد پایدار در دنیا پیچیده شده است و به نظر من بازیافت صنایع دستی خیلی خوب است. مثلاً ترکمن‌ها کت‌هایشان را روی لباس‌های بلند می‌پوشند و شلواری که زیر آن می‌پوشند از مادر به دختر و نوه‌شان منتقل می‌شود، زیرا دیگر نخ‌ها مثل قبل نیست و کیفیت آن‌ها هم نیست.

شاتدار با اشاره به لزوم جمع آوری لباس اقوام می گوید: باید به میراث فرهنگی رسیدگی شود و به نگهداری و جمع آوری طرح های دوخت توجه بیشتری شود، بالاخره افرادی هستند که می آیند و لباس دوزی اهدا می کنند، وقتی رفتم. به موزه امام رضا(ع) مشهد، چیزی از لباس های بومی ندیدم، اما در تهران موزه هایی وجود دارد که لباس های قومیتی را نگهداری می کنند.

این هنرمند در پایان می گوید: ما بخیه هایی داریم که امروزه به کلی فراموش شده و کمتر دیده می شود، توکیتن نوعی دوخت است که به کلی فراموش شده است، توکیتن چیزی است که در دو لباس بین دوخت کشیده می شود و شاخه ای از آن است. سوزن دوزی ترکمنی اما لباس روی چرخ دوخته می شود خیلی از قسمت های خیاطی ترکمن به دلیل حفظ نشدن فراموش می شود اگر حفظ شود حتی من خودم از ظاهر کار می توانم بفهمم که چگونه دوخته شده و آن را انجام می دهم. “

همزمان هنر سوزن دوزی ترکمنی به عنوان بیستمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس در ترکمنستان به ثبت رسید که به گفته برخی پژوهشگران سابقه طولانی تری در ایران دارد.

انتهای پیام